Huling weekend na ngayon kaya dagsa na ang tao sa CCP. May mga balitang bumaha rin sa ilang kalye sa may Dapitan. Hanggang tuhod daw. Nag-closing film na rin ng 9pm ang “Burgos” ni Joel Lamangan pero hindi ko na pinanood dahil ipapalabas din naman ito sa mga sinehan. Naaliw lang ako na ito ang may pinakamaraming merchandise na ibinebenta ("Burgos" mugs, fans, keychain, payong at iba pa). Hindi ko masyadong maapuhap ang irony sa pagitan ng komersyalismo at sa tema ng pelikula tungkol sa mga desaparecidos pero gan'un naman ang buhay minsan. Sa ganitong point din ng festival, halos napanood ko na rin lahat ng mga kalahok pero sa totoo lang, nahihirapan pa rin akong makakita ng “Diablo” ko. Iisa lang naman ang sigaw ng konsensya sa araw na ito: “May pasok na sa Lunes.”

Heto ang mga napanood ko:  

PORNO (Adolf Alix) Nag-tweet ako na ang pinakamagandang bahagi ng pelikula ay ang penetrating cinematography nito ni Albert Banzon. Pero seryoso naman ako r’un. Ang ganda ng rehistro ng ilaw na nakapag-compliment sa acid trip ng pelikula. Very distinct, kung hindi man sobrang kopya kung meron mang pinaggayahan. Para sa akin, nagkaroon ito ng sariling punk at nainlab ako rito. Totoo rin naman na given na ito kung ilalatag ang filmography ng cinematographer (“Kalayaan”, “Happyland”, “Ang Mundo sa Panahon ng Bato” at iba pa) pero ito ‘yung sa tingin ko ay mahirap makalimutan. High art ang final product ng pelikulang ito na isinulat ni Ralston Jover (“Bakal Boys” bilang writer/director, “Kubrador” bilang writer at iba pa). Gustong ipakita ‘yung proseso kung paano nakakarating sa mga bahay-bahay ang mga “dibidi” (o online video) na porno (na mas patok sa tawag na “scandal”). Mula sa ganitong devise ay ‘pinakita naman ang tatlong episodic na kuwento ng mga karakter na sa isa o maraming paraan ay apektado ng tinatalakay na subject. Nagdagdag ng pahapyaw na magic realism (na ang reference ng karamihan sa mga nakasalumuha ko sa CCP ay ang pelikulang “Post Tenebras Lux” ni Carlos Reygadas). Ang punto siguro ay ‘yung fascination natin sa voyeurism bilang isang bagay na supernatural din ang ugat at mahirap bigyan ng paliwanag. Puwede rin namang ang take ay may mga bagay na nagko-co-exist sa mundo kasabay ng tao. Nakikita nila tayo pero hindi natin sila nakikita. Mahusay ang cast. Kahit si Yul Servo eh magandang makita na gumagawa ng pelikulang ganito ang tema kahit na isa na s'yang konsehal sa Maynila. Maging si Angel Aquino bilang tranny ay nakatawid naman kahit na may ilang reservation ako sa kanyang body language. Sa lahat, si Carlo Aqiuno ang pinakalumutang sa akin. Sustained ang kanyang vision sa kung paano aatakehin ang karakter. 

THE DIPLOMAT HOTEL (Christopher Ad Castillo) Totoo pala ang mga sabi-sabi na disappointing (mula sa salitang “pangit” hanggang “iwasan ito”) ang pelikula. Gets ko naman ang konsepto, mga karakter na pumunta sa isang haunted na lugar upang i-document ang mga kababalaghan ng mga ispirito roon pero sariling ispirito nila mismo ang kanilang nakaharap. Ganito ‘yung tinumbok ng pelikulang “Contact” ni Robert Zemeckis na natalakay rin ng “Mangatyanan” ni Jerrold Tarog. Hindi ako filmmaker pero may impression ako na parang bulag ang direktor sa kung ano ang suwabeng pag-arte. Paliko-liko ang mga artista rito (mula kay Gretchen Baretto hanggang kay Art Acuña) na parang walang pupuntahan (kung deliberate ito, balitaan n’yo ako). Medyo gumana nang konti ‘yung pagka-“Blairwitch Project” sa mga madidilim na eksena pero hindi naman na-utilize nang buo. Kung ang ambisyon ng pelikula ay upang magpatili, masasabi ko namang naging successful ito base sa mga nanood kahapon sa Main Theater. Pero sa loob-loob ko, tumitili rin ako ng sama ng loob. Wala akong nagawa kung hindi pumunta sa Harbour Square at sinubukang mag-abang ng sunset.  

ANG PIRATA (Jon Red) Sa kamalas-malasang araw, nakatabi ko pa si Arman Reyes sa panonood ng pelikulang ito. Isa kasi sa listahan ko sa mapayapang panonood ng Cinemalaya ay iwasan s’ya dahil maingay sa maraming bagay. Minsan, inuubo at madalas, meron s’yang side comment sa mga eksena na pinangungunahan ng katagang “Putang ina”. Bago matapos ang pelikula, sa huling eksena nito, nag-comment s’ya ng “Mga baliw ang gumawa!” At sumasang-ayon ako sa kanya. At hindi ito masamang bagay. Ito naman talaga dapat ang essence ng so-called “indie filmmaking” (na tahasang binaliktad ni Jon Red sa kanyang introduksyon na “Welcome to the Amateur Night!”), na walang kumpromiso at halos tumatawid nang konti sa pagiging masturbatory. Siyanga pala, tungkol sa gangster ang pelikula.

THE SEARCH FOR WENG-WENG (Andrew Leavold) Malakas ang koneksyon sa akin ng docu dahil lumaki ako na nanonood ng mga pelikula ni Weng-Weng sa mga sinehan sa Lopez sa Quezon. Tandang tanda ko pa ‘yung eksena na tumalon s’ya sa building (na akala ko n’ung una ay gamit ang kumot pero isang malaking payong pala ayon sa mga clips) at alam kong sa Felrose 1 ko ito napanood na katabi ng Ilog Talolong. Marami akong napulot. Una, kokonti pala ang nagawa n’yang pelikula pero ang lakas ng kapit n’ya sa stardom (at least mula sa aking kamuwangan noon). Ikalawa, Virgo rin pala si Weng-Weng (September 7 s’ya ipinanganak). Ikatlo, na alam na rin nating lahat, walang espasyo ang Pinoy film industry sa mga napaglipasan na ng panahon. Sobrang bagsak talaga ang sense of history natin kahit sa showbiz. Kung kaya’t tama ang teoriya na habang sikat ka sa pag-aartista, umpisahan nang mag-ipon. Ikaapat, wala namang ipinagkaiba ang fascination ng dokumentarista sa kanyang “Sto. Niño” sa pagkapanatiko ng iba sa atin (Noranian, Vilmanian, Kapamilya, Kapuso, Kapatid at maging ang mga football fan sa South America o ng mga sagrado Katoliko in general). Ang kanyang walang kamatayang paghahanap, kahit na hindi naman s’ya talaga sagana sa pera base sa interval ng kanyang mga trip papuntang Pilipinas, ay isang katibayan ng tagos na debosyon.

Dalawang time slot na lang ang available sa huling araw ng festival dahil inihahanda na ang Main Theater para sa awards night. Wala na rin ang mga tindahan sa tabi at isinara na ang pinto palabas ng ramp. Marami pa rin namang tao para sa huling araw. Ngayon kasi ‘yung additional screening ng “Babagwa” at “Ekstra”. May mga humahabol at sumasabit pa.

 Isa sa mga maayos na awards night ang na-execute kinagabihan (hosted by Regina de Vera ng TP). Mabilis ang daloy at walang mga maling spiel o patay na sandali. Salamat sa production team na talagang mga taga-CCP at hindi hinugot mula kung saan. Hindi man nanalo ang mga inaasahan kong manalo (gumawa ng tally ang Pinoy Rebyu rito) pero wala naman akong masyadong napansin na hindi deserving o mahirap maintindihan kung bakit nanalo. Binuksan na rin para sa mga festival pass holder ang gitnang bahagi ng orchestra, partikular ang Row Q pataas. Nakakaaliw rin ang mga thank you speech kamukha ng “Ang lakas maka-Anne Hathaway ng award na ito!” na sinabi ni Joey Paras nang manalo s’ya bilang Best Supporting Actor para sa “Babagwa”. At talagang nag-quote s’ya ng thank you speech ni Anne Hathaway sa Oscars. Gusto ko rin ang pag-“shit” ng director ng short film na “Taya” nang makakuha ito ng Jury Prize (na ginawa na n’ya n’ung gala screening ng Shorts A). Pero siguro ang pinaka-sincere na speech eh galing sa batang si Marc Justin Alvarez (para sa special citation ng jury sa ensemble acting) nang magpasalamat s’ya sa Diyos dahil na-memorize n’ya ang mga linya.

Hindi ko na ililista ang mga nanalo dahil pihadong nakabalandra na ito sa net. May nakapansin na ang jury ngayon ang isa sa mga kapuri-puring jury sa history ng Cinemalaya. Sweep kung sweep. Walang tendency na mag-distribute ng award. Umabot pa sa point na marami silang ibinigay na special citation upang i-highlight ang mga napupusuan nila. Hindi rin sila nagbigay ng Best Actor award para sa Directors Showcase na hindi naman nakakagulat kahit na meron akong pinili.

Heto ang dalawang napanood ko sa huling araw:  

SHORTS B: KATAPUSANG LABOK (Aiess Alonso), ONANG (JE Tiglao), PUKPOK (Joaquin Pantaleon, Stephan Domingo at Imman Canicosa), SA WAKAS (Nica Santiago) at THE HOUSEBAND’S WIFE (Paolo O’Hara) Solid naman ang “Katapusang Labok”. Gusto ko ‘yung isang montage dito na nagpapakita ng contradiction sa mga bagay na sinasamba natin. Gusto ko rin ‘yung isang eksena na kamukha n’ung sa “The Crime of Father Amaro” na nagpapakain ng sagradong bagay sa alagang hayop. At higit sa lahat, ang life goes on na epekto sa akin ng short film. Napa-wow ako sa visual ng “Onang”. Kita pa rin ‘yung kakayanan ng filmmaker na ma-optimize ang materyal sa paggamit ng golden hour. Kumbaga, kung mata lang ang puhunan ng isang direktor, ito na siguro ‘yung pinakalutang. May mga imahe rin sa dulo na disturbing. Napanood ko na ang “Pukpok” dati at endearing pa rin itong panoorin. Puwede na ang humor. May dalawang nag-uumpugang bato ang maaari mong maramdaman sa “Sa Wakas”. Una at pinaka-obvious, mao-offend ka dahil napaka-light ng tingin nito sa topic na abortion. Ikalawa, lulutang para sa ‘yo ang pagkahenyo ng ideya na mapagtagni ang horror at humor. Sa akin, mas na-offend ako dahil pakiramdam ko, nakaka-guilty na tumawa kahit na sobrang nakakatawa ang batuhan ng mga linya ng mag-amang karakter dito. Nasimplehan lang ako sa “The Houseband’s Wife” pero ‘yung kapayakan yata mismo ang nagbigay rito ng award para sa Best Screenplay at Best Short Film. Gumana lang paminsan-minsan dahil mahusay namang artista si Paolo O’Hara.  

NUWEBE (Joseph Laban) Questionable kung bakit naisipan pa ng direktor na gumawa ng full length equivalent ng kanyang award-winning na documentary sa Front Row (GMA7) na may pamagat na “Ang Pinakabata”. Conceit ba ito o comfort zone lang? Una, wala sigurong batang artista ang makakakuha ng emosyon ng isang batang nabuntis ng sariling ama sa murang edad. Ikalawa, ano ang maaaring matumbok ng pelikula, maliban sa pagkakaroon nito ng stellar cast kamukha nina Jake Cuenca at Nadine Samonte (na mahusay naman dito kumpara sa iba nilang nagawa na), na hindi pa naiitawid ng docu? Alam ko ang peg n’ung batang sobrang matalino para sa kanyang edad. Ganito rin kasi ‘yung subject sa docu. Sa katunayan, ‘yung ilang linya ng bata sa pelikula ay nasambit din sa docu. At para palalain pa ang sadyang malala nang proyekto, isiningit pa sa pelikula ang estilong tila ini-interview ang mga tauhan upang magkaroon ng makatotohanang texture. Para sa akin, sana hindi na lang ito ginawa.

Nandito nga pala kumpletong set ng mga pictures.

Amsterdam, as the well-known Dutch capital, is almost always tantamount to its equally famous Red Light District. In fact, when I met a Filipino couple there from the US one Saturday evening last April, their European cruise company highlighted that place. I guess it’s in the fascination on how the girls sell their wares legally like waffles, in a set-up that pretty much appears like a downtown shopping window. Since my friends’ time is limited to just three hours or so in that evening, I didn’t get a chance to bring them to some of the city’s alter ego. Or to any place that is totally opposite to what Amsterdam is known for. There’s a mouthful of options actually and I’ve been to four of them. In case ladies on tight leather become boring, here are some alternatives: 

Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view. 
Begijnhof, simply put, is an enclosed neighborhood right in the heart of the city. It’s very close to Spui and it is so confined that you can’t easily find the entrance (or entrances). There’s one close to the American bookshop and there’s another one heading to the Amsterdam Museum. The wooden door is always open to the public (at certain hours, of course) and from there and some meters more, you can see a small square of decrepit houses that include the oldest in the whole city. There’s a warning upfront that it’s a real neighborhood and privacy is therefore reinforced. The Protestant church is the most welcoming piece in the lot and it’s a must to visit its interior. There’s also a Catholic church in front of it but it’s not that obvious as it was built during the Alteration. It would be best to spend the early morning there when it is quiet and not too touristy. The rest of the pictures here.

Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.

Based on the number of visitors, Museum van Loon (more pictures here) is the perfect museum to just kill time and enjoy the display (from paintings to gigantic, old coins) at your own pace. It has three floors and the entrance is along Keizergracht. Just beside the house is a small garden where you can have tea or coffee.

Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view. 
Museum Obs’ Lieve Heer op Solder (translated as “Our Lord in the Attic”) is so far my favorite spot in the whole Amsterdam (check out more pictures here). It is even right in the middle of the Red Light District. The idea alone is very significant. There was a nobleman who opened a part of his property so that Catholics (still during the Alteration) can continue their worship away from the public eye. Regardless of religion, it’s fascinating how people strive to keep their faith. Then the architecture. Imagine a tiny floor that serves as a kitchen for the parishioners and the floor above it, a sleeping quarter for the priest. All the Catholics then had to climb up the attic just to attend mass. Though the whole building now serves as a museum, it remains a place for me to pause and reflect on life.

Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.

Lastly, there’s Oude Kerk which is pretty much on the same busy street where Museum Obs’ Lieve Heer op Solder is located. It’s a church, a big one, and still operates as it is if I’m not mistaken. But I went there not for the mass or any religious event. Inside it, the church looks like it’s about to collapse anytime and the effect magnifies the artwork being housed there with the use of natural light. The experience of browsing through the ancient sculptures and even contemporary pieces is both stunning and calming. The rest of the pictures here.

Hindi ko halos namalayan na wala pa akong naiisulat tungkol sa Cinema One Originals, Cinemanila o maging ang MMFF na rin n’ung nakaraang taon. Tumambak na lang nang tumambak, hanggang parang isang montage na lang ng isang Star Cinema movie ang isang taong pagkatamad o kawalan ng gana (pakiramdam ko, hindi ako nag-iisa sa bugtong na ito). Hindi naman talaga kailangan na merong maisulat pero kapag napalampas ko, baka wala nang ibang gumawa o baka makalimutan ko. Sabihin na lang natin na pansarili ang pananariwa sa mga sumusunod:

Ang natatandaan ko, nagkaroon ito ng medyo unusual na kick-off sa lobby mismo ng Movie World ng Robinsons Galleria (November 28, ganap na mas late kumpara ngayong taon). Hindi ko alam kung nagamit na ito sa ibang kamukhang okasyon pero may kakaibang pakiramdam na ang mga guest ay abot na abot ng mga nagdadaang namamasyal sa mall. Nagkaroon lang kuwadradong harang na halos hanggang bewang. Kung hindi ako nagkakamali, ganito rin ang set-up kapag merong autograph signing para sa cover girl ng FHM.

Newly restored na Oro, Plata, Mata ang palabas. Dahil merong anunsyo noon sa Facebook group na Cinephiles sa mga maaaring makanenok ng invite, sumagot ako at nakakuha naman. Wala sa radar ko na mapanood ulit ang obra ni Peque, remastered man o hindi, dahil tatlong beses ko na yata itong napanood. Excited lang ako sa munting reunion ng mga nagsiganap at mga taga-produksyon. Nand’un din siyempre ang representative ng mga kalahok na pelikula at nakatatlong cocktail drink yata ako habang ka-table ang grupo nina Fe Hyde ng “Ang Paglalakbay ng mga Bituin sa Gabing Madilim”.

Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.
Ilang eksena mula sa opening night

Dalawa ang venue ng festival, Robinsons Galleria at Shang Cineplex, na kung lalakarin mo sa pinakamortal na paraan eh halos 30 minuto ang pagitan. Nag-plot ako ng ilang pelikula na may option upang mangapit-sinehan kasehodang makipagbangayan sa usok ng bus sa EDSA. P150 ang bawat ticket na hindi na rin naman masama. Walang masyadong urge na humakot ng ticket kahit na willing ang isa sa mga sinehan na magbenta in advance. Hindi naman napupuno ang screening nila kahit dati-dati pa. Well, maliban pala noong nasa Gateway ito at merong entry sina Enchong Dee at Erich Gonzales.

Sa mga entry, pinakanabingwit ako ng Mamay Umeng (Dwein Baltazar) dahil naalala ko ang lola ko (na kapatid ng totoo ko talagang lola sa nanay) na tumira sa amin noong nag-uumpisa pa lang akong magtrabaho. Wala kasi s’yang pamilya at nagdesisyon ang nanay ko na kupkupin na s’ya sa amin. Masyado nang nakalatag ang konsepto na isang scrutiny ang pelikula tungkol sa twilight years ng isang lolo. Sa katunayan, wala ito n’ung pangkaraniwang structure na nakasanayan natin pero hitik na hitik naman sa gustong iparamdam kung paano tumanda na sa kabila ng presensya ng mga kamag-anak ay tila dumudulay pa rin na parang may sariling dimensyon. Sa isang eksena, nakikitang natutulog si Mamay Umeng at sa ilang sandali ay itinaas nito ang mga kamay na parang merong gustong abutin. Madalas itong ginagawa ng aking lola. Nakakakilabot pa na sinasabi n’yang sinusundo na raw s’ya ng nanay n’ya kaya n’ya itinataas ang mga kamay n’ya. At mas nakakakilabot na wala pang isang linggo ang pagitan ng pagkamatay ng aking lola at ang totoo kong lola. Hindi ko alam kung anong iisipin pero magkapareho ang petsa ng pagkamatay ng lola ko talaga at ang nanay nila.  

Baybayin (Aureus Solito) ang una kong napanood sa buong festival. Nakuha ko naman ang gustong iparating tungkol sa kung paano maisasalba ang isang sining sa pamamagitan ng teksto. Sa katunayan, ganito rin naman ang mensahe ng sining na matatagpuan sa mga imahe sa mga liblib na kuweba. O, maging ‘yung pagkayamot natin sa jejemon sa SMS dahil kinakain nito ang hugis. Para kasing time capsule ang titik na muli’t muli ay magpapaalala sa mga bagay-bagay bago pa mawala ang angkin nating pananabik sa mga alaala. Naligaw lang ako sa dalawang artista na bida rito (ang magkapatid na Assunta de Rossi at Alessandra de Rossi bilang magkapatid din na Palaweño). Hindi ko naramdaman ‘yung koneksyon at authenticity bilang indigenous people, at malaking bagay ito para sa mga materyal na nais gumawa ng tulay sa pinagmulan at kinahinatnan. Maganda pa naman sana ‘yung parallel sa pagitan ng pagbisita sa tradisyon at ang tungkol sa magkapatid na pinaglayo at nagkitang muli.

Tribute naman daw apparently ang Palitan (Ato Bautista) sa masterpiece ni Peque Gallaga na Scorpio Nights. Totoo na nand'un lahat ng elements ng deceit at ang kabi-kabilang sex scene (na sobrang sensual kumpara sa mga naglipanang kabit movies) sa pagitan ng mag-asawa (Alex Medina at Mara Lopez na parehong nag-uwi ng Best Actor at Best Actress award) at ang third party (Mon Confiado) pero hindi masyadong bumenta sa akin 'yung execution ng madness scene sa may dulo (ang scorpio ay isa raw species na may kakayahang mag-self destruct). Hindi ko alam kung saan ito nagkamali, kung sa editing ba o ang script mismo ang nagkanulo.

Nagpamalas na naman ng ibang estilo ang Mater Dolorosa (Adolf Alix) kamukha ng mga ginawa ng direktor nito lately. Kung ang kanyang “Kalayaan” ay sinasabing may pagka-Apichatpong Weerasethakul, ang entry n’ya sa Cinema One Originals ay walang masyadong distinct na kamukha. At dahil dito ay nakitaan ko ang pelikula ng pag-asa na magkaroon ng sariling boses. Naisip ko n’un na ito na marahil ang starting point n’ya (na nabali rin eventually sa “Porno”). B&W ang halos buong pelikula. Tungkol ito sa isang balo (Gina Alajar na napakagaling dito kahit na unang inialok ang role kina Nora Aunor at Vilma Santos) na pinalaki ang mga anak sa mundo ng illegal gambling at iba pa. Para itong isang larong chess na wala na ang hari at ang mga anak ay ginawang pawn upang manatiling buhay. Simple lang ang premise at madaling mahulaan ang magaganap sa dulo sa unang beses pa lang na ipinakita ang nag-iisang anak na sumasalungat sa agos. Kung na-execute lang siguro nang perpekto ang isang climactic na eksena sa dulo, sobrang magugustuhan ko ito. Pero kahit na, bentang benta pa rin sa akin ang ensemble acting dito.

Medyo mataas ang expectation ko sa Slumber Party (Emmanuel dela Cruz) dahil gustung gusto ko ang “Sarong Banggi” at credited dito bilang creative consultant sina Jade Castro at Michiko Yamamoto. ‘Yung premise n’ya tungkol sa magkakaibang bading na nagkasama-sama sa bisperas ng paglaban ni Venus Raj sa Miss Universe ay oks lang naman. Kahit papaano, parang deconstruction ito ng mga gay themed films na madalas ipalabas sa Robinsons Galleria. Ang peg yata rito ay maging fun film lang, ‘yung wala nang kung anu-anong subtext sa opresyon at diskriminasyon. Nagtagumpay naman sa ilan, lalo na sa pagganap ni Archie Alemania, pero parang mas marami yata ang pagkadapa. May bad aftertaste pa ang isang eksena na pahapyaw na nagpugay sa rape.

Ang Catnip (Kevin Dayrit) at “Anak Araw” (Gym Lumbera) ang ilan sa mga pelikulang nagbibigay distinction sa Cinema One Originals bilang isang film festival na mataas ang kalayaan pagdating sa so-called indie filmmaking. Eksperimental kasi ito pareho para sa akin. Maliban sa pag-cast kina Lauren Young at Maxene Magalona sa “Catnip”, wala akong nakitang desisyon sa final product na magsasabing ginawa ang mga pelikula upang maging reachable sa mas malawak na audience o makumpromiso ang creative vision nito. Aaminin ko na hindi ko “thing” ang mga ganitong timbre ng storytelling. Ang “Catnip”, halimbawa, ay hindi ko nasundan kahit na may suhestiyon ito na parang naglalatag naman ng pangkaraniwang kuwento. Ang “Anak Araw” ay may ilang anino ng mga nagawa nang pelikula ni Raya Martin at wala akong sipag noon na aralin pa kung ano man ang nasa ilalim ng mga imahe at wit. Sa kabila nito, hindi maitatanggi na very promising ang cinematography sa pelikula ni Gym Lumbera.  

Melodrama Negra (Maribel Legarda) Gusto kong i-highlight na isinulat ni Layeta Bucoy ang screenplay. Naisip ko, kaya naman pala merong “pinagdadaanan” ang kanyang mga script na pang-entablado, nasa isang phase pala s’ya ng pagtawid sa bakod. Ang kanyang dula na “Walang Kukurap”, halimbawa, ay pampelikula na ang scope. Bagama’t hindi pa palong palo ang kanyang sabak sa pelikula, naigapang naman ang isang materyal sa pagkakaroon ng, well, dark melodrama. Na-introduce ang isang genre (kung ganito nga ba ang intensyon) tungkol sa pinagtagni-tagning buhay ng mga multo sa paraang lumalampaso sa kasalukuyang andar ng teleserye. Gumana naman ang ilang kuwento sa paraang gumagana ang mga palabas na naglipana sa primetime television. Gumana rin na ang lahat ng mga kaganapan sa pelikula ay pinagbibidahan (na ang root word na bida ay halaw mula sa Espanyol na “vida” na nangangahulugan ng “buhay”) ng mga patay. Mataas, sa totoo lang, ‘yung maaaring basahin dito. ‘Yun nga lang, hindi naiputok nang maayos ang ambisyon sa dulo upang magkaroon ng selyo ang ikinasa nito sa umpisa tungkol sa konek-konek at orchestration na ang lahat ng bagay sa mundo ay kontrolado ng tadhana.  

Pascalina (Pam Miras) Isa sa mga paborito ko sa festival ang pelikulang ito na ang una at huling impresyon ay kinunan lamang mula sa celfone. Dito ko naramdaman ang edge ng Cine One Originals bilang isang festival na mababa ang kumpromiso mula sa mga kasali. Bagama’t nasa iisang bubong ang Cinema One at Star Cinema, hindi ko naramdaman na nakunsidera ang paglalako ng pelikula sa mas malaking audience o ‘yung tinatawag nating pagkakaroon ng commercial release. Madilim at marumi ang texture ng pelikula (dahil sa napiling technology nito). Halos hindi mo na makita ang nangyayari sa buong frame dahil sa dungis. Character study ito ng isang middle class na babae na itinutulak ang konsensya ng kanyang pinaggalingan upang maging isang ganap ng aswang. Sa totoo lang, hindi naman ito talaga isang aswang movie. May ilang bahid ng pagka-contemporary horror pero hindi ito ang talagang ibinebenta. Sa hindi ko alam na paraan ay naipasok n’ya ako sa realm ni Pascalina (Maria Veronica Santiago) na nalilito kung ang kanyang mga desisyon at aksyon sa buhay ay hatid ng kanyang inner aswang o mula sa mga nakapaligid na “aswang” (kasintahan, kaopisina, atbp.).  

Aberya (Christian Linaban) Konek-konek din ang pelikulang ito ng apat na karakter na partly ay nagkaroon ng dugtong sa isang vehicular accident. Ang una kong impression, napaka-cold ng pelikula. Madalas itong bumuo ng frame na halos close-up lang sa mga karakter at hindi halos maramdaman ang kanilang kinalalagyan. Pero ‘yun naman siguro ang gustong tumbukin ng pelikula, tungkol sa mga buhay-buhay na halos kasing lamig ng bakal ang silbi.  

EDSA XXX (Khavn dela Cruz) Sayang at hindi natapos ang musical treat na ito. Ang ganda pa naman sana ng kulay at feel nito, at nakakaaliw ang mga musical numbers na parang walang kuwenta pero seryoso sa pagkukwento. Statement ba ito mismo sa kwenta ng tatlong EDSA revolution na idinaos? Apparently, ang XXX sa titulo ay treinta o 30, hindi triple X, na sa dinami-rami ng paulit-ulit na hinaing ng mga Pilipino na sinusulusyunan ng revolution, umabot na ito sa ika-30 na beses. Kinunan sa Corregidor ang buong musical. Hindi lang significant ang bayan sa history ng Pilipinas kundi nangangahulugan din ito ng pagwawasto (may kaugnayan sa salitang “correction”).

Dalawa ang pelikula ni Richard Somes sa festival, ang Mariposa sa Hawla ng Gabi (Richard Somes) na kasali talaga sa festival bilang official entry at Supremo (Richard Somes) na nagkaroon lang ng special screening. Ang una ay tumalakay sa tema ng survival, partikular na tungkol sa isang probinsyanang (Erich Gonzales sa isa sa mga pinaka-challenging na role) kinaharap ang tadhana sa madilim na gubat ng siyudad. Ang isa naman ay tungkol sa pagsasapelikula ng buhay ni Andres Bonifacio (Alfred Vargas na kasali rin sa “Mariposa”), mula sa kanyang pagsapi sa Katipunan at hanggang sa kanyang malagim na kamatayan sa kamay ng kapwa Pilipino. Bagama’t hindi ito ganap na nakatawid (may ilang execution na hindi masyadong authentic), nakitaan ko naman si Richard Somes dito ng dedikasyon bilang filmmaker. Tumaas (lalo) ang respeto ko sa kanya sa kabila ng kakulangan sa budget. Naisip ko, paano pa kaya kung nag-uumapaw ang budget sa pelikula. Malamang ay isa na ito sa listahan ng required viewing. Kung anu’t ano pa man, iisa ang nag-uumigting na verdict sa dalawang pelikula: outstanding production design.

Halata na sumusubok ang direktor sa Ang Paglalakbay ng mga Bituin sa Gabing Madilim (Arnel Mardoquio) dahil gumamit ito ng naratibo na hindi masyadong masalita. Hindi ko pa ito napapanood sa kanyang filmography at ang resulta ay kasing epektibo pa rin naamn. Nakakapanibago lang talaga. Pakiramdam ko, may ilang eksena na inaasahan ko ang dialogue pero mas piniling wala na lang. Litaw pa rin naman ang paboritong tema (sigalot sa Mindanao) rito at ang mga performances ng mga nagsiganap ay nag-uumapaw (Fe Hyde, Irish Karl Monsanto, atbp.). Medyo iba lang talaga ito sa mga nakasanayan na n’yang ginawa. At muli, babalik tayo sa kung gaano kalaya ang Cinema One Originals.

Kasali rin sa festival ang Alagwa (Ian Loreños) bilang bahagi ng listahan ng merong special screening. Nagkaroon ito ng regular run sa mga SM Cinemas kamakailan lamang, matapos sumuyod ng ilang awards mula sa ilang international film festivals. Isa itong advocacy film na nagbibigay babala (unang una sa mga magulang) sa hindi natin masyadong napapansin na human trafficking sa bansa. Pero puwede rin itong tungkol lang sa mag-ama na sina Robert (Jericho Rosales na humakot ng kabi-kabilang Best Actor award mula sa pelikula, sa Pilipinas at sa ibang bansa) at Brian (Bugoy Cariño). Tinalakay ng pelikula ang kanilang relasyon bilang magkasama (na hindi parating matiwasay) at magkahiwalay (sa mga gabing sumubok sa pagmamahal ng isang ama na kamukha ng tagaula at ang nawawalang tupa). Tingin ko, ito na sa ngayon ang pinakamagandang proyekto na nagawa ni Jericho Rosales bilang aktor. Puwede nang palampasin ang ilang eksena na umaalagwa ang kanyang akting sa inaasahan (lalo na sa mga chase scenes) pero ang isang eksena sa dulo ng pangungulila, pagsuko at pagtanggap ay hindi matatawaran. Mahirap kalimutan ‘yun. Pero maliban kay Echo, para sa akin, mahusay ring sounding board si Bugoy, at ang ugnayan ng mag-ama ay madalas na maningning dahil sa batang aktor.

Nagkaroon din pala ng Short Film Program ang festival. Kasali sa line-up ang mga sumusunod: Para Kay Ama (Relyn Tan) na kasali rin sa Cinemalaya 2013 at nanalo pa ng award, kung hindi ako nagkakamali, Mani (Hubert Tibi) na balik-tambalan ng direktor at ang kanyang aktor sa mga early films na si Alchris Galura, Ulian (Chuck Gutierrez) na kasali sa Cinemalaya 2012, Imik (Ana Isabelle Matutina) na epektibong tumalakay sa isang klase ng domestic violence, Abot-Kamay (Victor Villanueva) na paborito ko sa line-up dahil sa humor nito tungkol sa isang deaf na gustong maging artista at Salvi (TM Malones) na isa palang feature length at naipalabas bilang kasali sa Sineng Pambansa (All Masters Edition) nitong taon.

Hindi naman talaga para sa Day 01 ‘to. November 10 (noong Linggo) pa talaga nagkaroon ng kick-off ang festival na inumpisahan ng restored version ng “Ganito Kami Noon, Paano Kayo Ngayon?” sa Trinoma. More of Day 01 ko dahil sa unang sabak ko sa festival. Hassle kasi (as usual) ang pagkaka-program ng mga entries. May hinuha ako na parang pinitik lang sa hangin ang line-up at wala akong napulot na parang pinag-isipan man lang ang ilang kunsiderasyon sa pagpa-plot. Halimbawa, merong dalawang slot ang isang pelikula sa Sabado at Linggo. Sa mga nais mag-marathon sa weekend, nabawasan agad sila ng isa mula sa 15 na kalahok at ilang “guest films” (kamukha ng “Iloilo” at “Death March”) plus “Short Film Program”. Ikalawa, wala na ngang slot sa weekend (na madali namang maintindihan dahil sa 15 na kalahok, 10 time slot lang per cinema ang pasok), ilalagay pa ang pelikula sa patay na oras, either nasa eskuwelahan pa ang mga estudyante o nasa opisina pa ang iba. Benefit of the doubt na lang na siguro ay wala namang politics dito.

First things first. Tatlong sinehan lahat ang kalahok (isang step-up mula noong isang taon na dalawa). Maliban sa Robinsons Movieworld sa Galleria (na naging tahanan na yata ng Cinema One Originals), nagkaroon din sila ng screening sa Ayala Cinemas, partikular ang Trinoma (sa QC) at Glorietta (sa Makati). Magandang strategy ito kung location lang ang pag-uusapan. Parehong reachable, literally at figuratively, ang Trinoma at Glorietta. ‘Yun nga lang, P200 ang ticket sa Ayala Cinemas at P151 (ang ekstra na P1 ay para sa Red Cross) sa Galleria. Mas mahal kesa sa inaasahan (o sa napag-ipunan) pero in general, accessibility, Sureseats and all, hindi na ito masama. Well distributed din ang premiere (meron sa bawat location) at naglatag din ng ilang araw para sa mga screening na merong nakadikit na Q&A (na bago rin ngayong taon).

Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.
Updated na schedule kada sinehan

Isang entry lang muna ang na-cross out ko sa listahan:  

SITIO (Mes de Guzman) Parang deconstruction ito ng buong filmography ni Mes. Unang frame pa lang, alam mo nang hindi ito ang nakasanayan na. Kung ang tema noon na ang rural area ay isang comfort zone, isang karakter na tila magulang na kumakanlong sa mga anak, dito ay iginiit n’ya na ang probinsya ay kasing bangis ng siyudad. Hindi lang ‘yan. Mukhang adaptation din ito ng “Straw Dogs” (Sam Peckinpah), na halos lahat ng elements ng psychological violence ay nailatag n’ya rito. Ang nagustuhan ko lang, humihinga ang mga tauhan kahit na may panganib na nakaamba. Mabilis ang pacing at handheld ang camera sa buong pelikula. Medyo loud din ang musical score at ang texture ng ilang frame ay halos tumatawid-bakod na sa pagiging glossy. Maging ang signature na non-acting ay itinaob n’ya rito. Pero sa totoo lang, sa kabila ng nakakasamid na paninibago at pagkabano, nag-enjoy ako sa malaking transition. Marami pa rin naman kasing itinira. Ang charm ng bucolic life ay nand’un pa rin. Maging ‘yung sweeping na image sa dulo, hindi ‘yan ibinaon sa lupa. Meron pa ring espasyo para sa diskusyon tungkol sa migrasyon at sa pagkamaang sa bagong ritmo na dala nito, sa decay, sa relasyon ng magkakapatid (sa puntong ito, naalala ko ang "Kislap sa Dilim" ni Lino Brocka tungkol sa relasyon ng mag-asawa na sinubok ng dahas) at sa pagsilip sa maliit na bahagi ng isang komunidad. Sa OBB pala, napansin ko na may second title ito na “The Muhon Trilogy”. Kung ang salitang muhon ay ang Filipino word mismo para sa landmark, parang may ideya na ako kung ano pa at tungkol saan ang mga susunod na pelikula.

POSTCRIPT: Halos nasa tamang oras namang nag-start ang screening sa Glorietta para sa 10pm kahit na isa itong premiere. Inilagay na lang nila sa dulo ang pagpapakilala sa bumubuo ng produksyon at cast. May konting ambiance naman s’ya ng isang film festival dahil, well, puno ang sinehan. Sa katunayan, noong bumili ako ng ticket n’ung mga 8pm, front row seats na lang ang available.

Huwebes (kahapon, November 14) na ako nag-resume sa festival. Una sa dalawang araw ko rin ito ng leave dahil hindi nga masyadong kagandahan ang pagkaka-plot ng schedule. Kung tutuusin, halos ‘yung pang-12pm lang ang dahilan ng bakasyon pero gan’un talaga. Kailangan ko ring dumayo pa sa Trinoma para magswak ang 17 pelikula sa dalawang araw na leave at dalawang araw sa weekend.

Syanga pala, kamukha rin ng nakasanayan na, hindi na ako nanonood ng trailer. Nadala ko lang ‘yung practice at gumagana naman. Nakatatlo pala ako sa ikalawang araw ko:  

SHORT FILM SELECTION Dalawa sa selection ay hindi na masyadong sariwa. Ang Cannes-winning na ANINO (Raymond Red) ay makailang beses ko nang napanood noong panahon ng Pelikula at Lipunan early 2000’s. Hindi ko naman maitatago na hanggang ngayon ay may tama pa rin ang pelikulang ito. Parang ang nangyayari tuloy, pahid tayo nang pahid ng gamot sa pamamagitan ng mga ganitong social commentary pero wala namang gumagaling. Naipalabas na rin ang LOLA (Joey Agbayani) sa Cinemalaya pero hindi ko na matandaan kung kelan. Work in progress pa yata ito noon pero hindi na ako sigurado. Nakitaan ko ng ilang impluwensiya ng mga pelikula ni Quentin Tarantino ang DEATH SQUAD DOGS (Josemaria Basa). Talky ito kahit na ang totoong underlying na tema ay medyo marahas (tungkol sa mga pakawala ng gobyerno na assassin na nagbabawas ng mga masasamang damo). Gusto ko ‘yung konsepto kahit na natalakay na rin ng ilang beses ang nasabing isyu (Engkwentro, Sheika). Ang totoong pinag-uusapan talaga ng dalawang mamamatay-tao rito ay tungkol sa buhay, walang ipinagkaiba sa usapan kahit sa sa simbahan, sa ospital o sa inuman sa kanto. Puwedeng puwede na itong i-explore pa sa feature length. Wala akong masyadong nakitang bago sa GALIMGIM (Cristina Santiago) maliban sa ideya na nabibigyan dapat ng mas maraming proyekto si Neri Naig at ang kahulugan mismo ng pamagat na hindi masyadong ginagamit sa bokabularyo. Kung bagong filmmaking style lang ang pag-uusapan, medyo fresh naman ang BUOG (Rommel Tolentino) kumpara sa mga nagawa na ng direktor. Mga bata pa rin ang pangunahing puntirya, at ang mga karapatan nila, pero hindi ako masyadong nabili sa pagiging manipulative n’ung mga eksenang nananakot. Ang PROLOGO SA ANG DAKILANG DESAPERCIDO (Lav Diaz) naman ay parang teaser ng isang feature length film tungkol sa walang kamatayang paghahanap ng bangkay ni Andres Bonifacio (na kung hindi ako nagkakamali ay nagdiriwang ng ika-150 anibersaryo ng kanyang pagkabayani). Sa totoo lang, nandito na lahat ng trapping para sa isang materyal na purong Lav Diaz: ang melancholia ng pag-iisa, ang depression na sumusumpong sa isang namatayan at ang walang katapusang running time na nakalagak sa paghahanap ng bagay na hindi makikita. Pero ang pinakanakakuha sa akin ng atensyon ay ang production design para sa isang period project. ‘Yan ang aabangan ko kapag naging feature length na ito. Kahit na technically above average ang 50/50 (Mikey Red), hindi ako masyadong kinagat ng premise nito. Naaliw lang ako sa “Straw Dogs” reference ng isang imahe. Good to see Gio Alvarez bilang lead.  

BENDOR (Ralston Jover) Nasa pelikula ang lahat ng sangkap na magugustuhan ko ito. Una, kamukha ng mga naunang pelikula ni Ralston, tumalakay rin ito sa isang pagtulay sa alambre ng isang pangkaraniwang Pinoy. Ang karakter na si Blondie (Vivian Velez sa isang effort ng pag-arangkada sa kanyang acting career), isang bendor ng gulay at mga kandila’t pamparegla sa tabi ng simbahan sa Quiapo, ay kamukha rin ng kubrador, mga batang namumulot ng bakal, mga tao sa likod ng porn industry at mga isnatser na nabigyan ng perspektibo kung paano nila tinatawid ang buhay. Sa kaso ni Blondie, kailangan n’ya ng pera upang makaipon ng pera para sa asawang maysakit (na wala naman talaga s’yang amor at pinandigan lang dahil sa mga anak). Ito ay sa kabila ng paglalako ng mga paninda mismo na sumasalungat sa angkop na dikta ng pananampalataya (kamukha ng mga tauhan sa “Divinas Palabras” na ginawang dula ng DUP dati). Ikalawa, hindi pa naman ako nagsasawa sa real time at hindi ko ito kailanman nakitang kakulangan. Wala naman akong kaso sa naratibo maliban na lang nang magpakita na ng pahapyaw na magic realism bilang tool na susundot sa konsensya ng bida. Medyo odd din ang mga choices kung paano ito inilatag at hindi nakatulong para sa akin ang last frame upang maisalba ang mga bagay na nagustuhan ko.  

BUKAS NA LANG SAPAGKAT GABI NA (Jet Leyco) Ikalawang pelikula na ito ng direktor na napanood ko. At kamukha n’ung una, amusing ang kanyang energy sa panganganak ng pelikula na bordering sa pagiging eksperimental pero nananatiling intact ang mga nakasanayang arko ng naratibo. Sa “Ex-Press” ay pinaglaruan n’ya ang hulma ng isang docu upang makabuo ng mundo mga tao sa likod ng PNR at ang komentaryo ng buong biyahe sa panahon ni Marcos. Sa “Bukas na Lang....” naman, ibinigay n’ya agad-agad ang impresyon na eksperimental ang buong pelikula (na posibleng maka-turn off sa ilan) at pakonti-konting ‘pinresenta na hindi naman pala ito sobrang kakaiba, na kapag inupuan mo ito hanggang dulo, hindi naman pala ito gan’un ka-alienating. Sobrang solid ang pelikula para sa akin kahit na walang mga karakter dito na madaling mahalin at kahit na may konting hiccup 'yung isang eksenang kailangang i-censor.

Nakalima ako kahapon (Biyernes, November 15) sa Glorietta. Ikalawa at huling araw ko rin ng leave. Suweldo Day ng ilan at merong Midnight Madness sa mall. Minsan nga ay parang ayoko nang lumabas ng cinema area dahil baka matukso lang ako at merong mabili. Maliban d’yan, merong Q&A pagkatapos ng lahat ng screening, isang effort na unang ginawa sa history ng festival. Narito ang mga napanood ko:  

RIDDLES OF MY HOMECOMING (Arnel Mardoquio) Nasa kategoryang silent film ang pelikula dahil wala itong speaking lines at ang bawat sequence ay may nakalapat na musika, unang beses na ginawa ng direktor sa kanyang filmography. Isa itong indication na ang Cinema One Originals ay malakas makaihip ng bagong hangin. Pero mukhang aware naman si Arnel sa kanyang bagong sinubukan. Nasa title, halimbawa, ang clue na ang entry ay hindi diretso ang gustong sabihin. Sa umpisa ay meron ding title card na nagpapaliwanag ng buong paniniwala sa Mindanao tungkol sa mga taong namayapa na at bumabalik sa kanilang lupa upang ito ay protektahan, sapat na itong giya upang mapangatawanan ang viewing experience. Pero ‘yun na ‘yun. Mabilis ang pagkakahati ng mga sequence (salamat sa kontribusyon ng editor nitong si Chuck Gutierrez) na nagpapakita ng mga imahe ng natural calamity, sigalot, gender equality at korupsyon na nakapinta gamit ang mga kulay na walang bahid ni anino ng dahas. Naalala kong bigla ‘yung ilang pelikula na halos nasa ganitong molde, ‘yung Anacbanua (Christopher Gozum) at Colossal (Whammy Alcazaren). Ang kaibahan lang sa mga nabanggit, binibigkas ang tula kasabay ng kabi-kabilang imahe na tila ninakaw mula sa panaginip. Dito, ang pelikula ay ang buong tula mismo. May ilan itong teksto ng mga nagpapapalit-palit (B&W at color) na reality at ang netherworld pero hindi ito binigkas nang literal. Bilang manonood, bahala ka nang lumusong sa ilog upang ramdamin ang pagkabanayad ng tubig at hayaang ang ilog ang yumakap sa ‘yong mga paa.  

BLUE BUSTAMANTE (Miko Livelo) Nakabagbukas ang pelikula ng pinto upang makapagbalik-tanaw sa aking kabataan noong late 80’s hanggang early 90’s, partikular sa unang pagkakataon na hindi ko pinanood ang Saturday Entertainment (Saturday edition ng That’s Entertainment sa GMA7) dahil sa kauna-unahang episode ng Tagalized version na Shaider. Pero maliban dito, klaro naman ang pagkakadugtong ng mga OFW (Joem Bascon) bilang mga bayani. Kailangan na lang pumili kung sino ang bayaning gagamitin (dito ay isang generic na miyembro ng isang superhero group na Force Five na isang palabas sa TV mula sa Japan). Pero kahit na generic ang base premise, on the side ay may ilan naman itong gustong sabihin tungkol sa imported na pop culture, relasyon ng bata sa kanyang absent na magulang at ang panonood ng TV bilang escapism. Makulay rin ang costume at production design na sinahugan pa ng wit na patok (ayon sa mga kasabay kong nanood), sapat na upang kumutan ang katawan ng seryosong tema nito.  

ANG PAGBABALAT NG AHAS (Timmy Harn) Nagustuhan ko ang Pascalina (Pam Miras) dahil nagpakilala ito ng isang karakter na strange (isipin ang mga kontrabida sa X-Files na TV show noong late 90’s) habang nakatali pa rin sa premise na ultra realistic ang pagkakatanim. May ganitong pakiramdam ang unang feature length ni Timmy Harn (na co-director ng experimental na short film na Class Picture kasama si Gym Lumbera) na sinulat ni Pam Miras, gamit ang kamera na ginamit din sa Pascalina. Bagama’t ang pinaka-premise nito ay ang nag-uumpisang decay ng isang middle class na pamilyang Pilipino (nanay na may pabaritong anak, kapatid na madamot, ama na walang pakialam sa pamilya at asawa na nangangabit), kada pintig ay itutuon ang ating atensyon sa isang urban legend tungkol sa isang taong ahas (na noon ay nababalita na itinatago raw ng isang mayamang pamilya na may-ari ng isang mall). Idikit ang dalawang aspetong ito sa tulong ng isang karakter na anak na merong skin allergy at nag-uumpisang matuklap ang balat sa leeg. Kahit na maigting ang deadpan humor ng pelikula at tila walang nangyayari, malalim para sa akin ang manifestation ng decay sa taong ahas.  

PHILIPPINO STORY (Benji Garcia) Tungkol sa relasyon ng isang male prostitute na may puso (Jun-Jun Quintana) at isang bading na pintor (Mark Gil) ang pelikula. Bago pa man magtanong ang audience kung anti-thesis ba ito ng impression sa mga puta na naglalaro sa baga dahil lang sa pera at wala nang iba, maagap naman nitong isiniil na huminahon muna at makinig sa generic na kuwentong ito. At isa itong hindi nakakasawang kuwento lalong lalo na para sa mga taong naniniwala sa puwersa ng pag-ibig (ito naman talaga ang dakilang pampamanhid ng logic, sa totoo lang). Old school ang pagkakadirek (na isang magandang relief sa ‘sangkaterbang daluyong ng mga experimental films ngayong taon) para sa old school na tema, at para sa akin, naitawid naman ito nang maayos at buo. Mahusay si Mark Gil dito. Mahusay rin si Jun-Jun Quintana. Maganda ‘yung sabong ng dalawang talento roon sa eksena sa ospital. Maliban d’yan, gusto ko ‘yung ilang atensyon sa detalye sa paggamit ng tubig bilang uri ng cleansing. May isang eksena rito na ipinakita ang paa ng puta na naagusan ng tubig-baha na na-cut sa isang eksena ng tumutulong tubig-ulan sa isang obra na ‘pinipinta ng artist. ‘Yan ay kung hindi pa naman obvious ang parallel sa pagitan ng dalawang klase ng pagbebenta ng kaluluwa.  

SATURDAY NIGHT CHILLS (Ian Loreños) Nakuha ko naman ang punto ng pelikula tungkol sa mga batang Fil-Chi na patapon ang buhay at kung paano ito mababago sa pamamagitan ng isang epiphany. Sa kabuuhan, nakarating naman 'yan sa akin. Marami lang talaga akong reservation dito na pinapangunahan ng pag-cast kay Matteo Guidicelli. Hindi ko masyadong binili ang delivery ng kanyang emotion na nag-peak sa isang eksena kasama ang nanay at kapatid. Medyo nakukuha pa ako sa so-called improvisation ng tatlong bida (sina Rayver Cruz at Joseph Marco 'yung dalawa pa). Sa katunayan, gusto ko ang energy ng pelikula dahil maraming promise itong puwede pang iluwal. Bihirang bihira ang ganitong ritmo at sensibility sa local film scene. Nakapag-introduce din ito ng mundo ng mga bookie kahit na hindi extensive ang pagtalakay. Medyo one note din sa akin ang pagkakadilig sa mga karakter. May punla pero hindi ito ganap na napayabong lalo na't partly ay character study ang pelikula. Halimbawa, hindi masyadong na-plant sa isang karakter ang kakayanan n'yang humantong sa isang desisyon sa dulo. Mas nag-invest pa sana rito.

Nakalima ulit ako kahapon (Sabado, November 16). Sa Glorietta pa rin. Weekend na kaya medyo nage-expect ako na mas marami ang makakapunta (at totoo naman ito sa karamihan sa mga pelikulang ipinalabas). Unang beses ko ring nakita ang festival pass na wala akong ideya kung paano dini-distribute. Hindi na rin kasi ako nag-effort na magtanong pa kung binibenta ‘yun, ipinakita lang ng isang peer.

At heto ang ilang harvest (officially, ito ‘yung paglampas ko sa kalahati ng mga entry sa festival):  

ISLANDS (Whammy Alcazaren) Ipinakita ng pelikula na ang melancholia, mula sa (literal na) pagsisiyasat ng filmmaker at crew, ay nagaganap sa nakaraan (pre-historic), kasalukuyan (dilemma ng mga magulang na haharapin ang pag-iisa) at hinaharap (isang astronaut sa kalawakan ang paulit-ulit sa kanyang routine). At inilatag ang isolation dito na madaling maabot: outstanding visuals, saktong putol ng mga sequence at competent cast (mula kina Irma Adlawan hanggang kay Benjamin Alves pati na rin ang maikling eksena ni Peque Gallaga). Hindi ito kailanman naging alienating at masturbatory. Ang huling chunk ay pumatungkol sa nabanggit sa tula na ang kalungkutan ay nasusustentuhan ng pag-ibig. Lumabas ang Assistant Director at hinarap ang cure sa pamamagitan ng isang mala-Before Sunrise na conversation kasama ang isang babaeng kaibigan na naghintay sa kanya na matapos ang shoot. Marami itong gustong sabihin. Ang pelikula na isinisilang ay extension ng puso, isip at kaluluwa ng sinumang filmmaker o crew nito. Ang mga argumentong inilatag sa fictional film ay saloobin ng mga gumawa nito. At mula rito ay sumasalok tayo ng pansariling laban kung paano ito mapapagtakpan at tuluyang magamot sa labas ng pelikula papasok sa loob ng buhay.  

ISKALAWAGS (Keith Deligero) Mukhang ito ang bubuo sa circle ng mga kasali sa festival na tumo-throwback. Hindi ko alam kung dapat akong matuwa na halos lahat ng era na gustong balikan ng mga kalahok ay may tama sa akin. Sa lahat, dito sa pelikulang ito pinakana-evoke nang buo ang pakiramdam na maging batang muli. Binuhay nito ang kaligayahan na makapaglaro sa kalye, magtampisaw sa dagat (sa kaso ko, ang maligo sa ulan) at bumuo ng alliance kasama ang mga kalaro na kapitbahay. Ito ay sa panahon na wala pang text at internet at halos paparating pa lang ang bugso ng mga video games. Libangan ko rin noon ang manood ng betamax sa bahay o sa kapitbahay na may bayad (pero masaya naman dahil kasama mong manood ang iba). Gusto ko rin ang maraming eksena na gumagamit ang mga bata rito (lahat non-actors at para sa akin ay ang ensemble nila ang pinakamahusay gumanap sa lahat ng napanood ko so far) ng flashlight upang makapaglaro sa gabi. Halos ayokong matapos ang pelikula. Ayokong umabot sa dulo na siguradong magpapabago sa kanilang samahan, maging ito man ay isang maayos na paghihiwalay o isang malungkot na pangyayari. Kamukha ito ng pagsakay sa train ng mga bata sa pelikulang Innocence ni Lucille Hadzihalilovic. At hindi ito maiiwasan. Nang makasaksi ang mga bata ng isang pangyayari, na halos tumatawid na sa pagitan ng reyalidad at totoong buhay (salamat sa nakaisip ng pag-cast kay Jeric Raval), tuluyan nang nagbago ang lahat. Wala na itong balikan. Umpisa na ito ng kakaibang phase, ng bagong biyahe. Hindi man kasing carefree kamukha ng kamusmusan, ang maturity naman ang magbubunsod upang mahinog ang pagkatao at magpahalaga sa pagbalik sa nakaraan na walang ibang pinoproblema kundi makapaglaro.  

ANGUSTIA (Kristian Kordero) Ang pinakaproblema ko sa pelikula ay ‘yung script considering na character study ito ng isang pari sa turn of the century (na na-pull off ng production design) sa bansa. Wala akong kaso sa materyal. Wala akong isyu kahit sukdulan sa pagiging irreverent nito lalo na sa simbahang Katoliko. Paminsan-minsan ay healthy namang maging matalas ang kuro upang masuri natin ang ating sarili sa klase ng relihiyon na ating kinabibilangan (assuming siyempre na Katoliko rin ang direktor). ‘Yung eksena na ninakaw ang ostiya at ipinakain sa alagang manok ay may kamukhang eksena sa El Crimen del Padre Amaro (Carlos Carrera) kung saan isang matandang churchgoer ang nag-uwi ng “pagkain” para sa kanyang alagang pusa. Pero hindi ko masyadong maintindihan kung anong nais ipalabas sa karakter sa kura na si Don Victorino Fernandez (Alex Medina na tingin ko ay merong struggle sa dialect na ginamit sa kuwento). Dito ay pinakita s’ya na banayad at inosenteng pari sa umpisa na ang tanging libangan ay detalyadong magpinta ng mga nakukuhang plant species sa gubat. Hindi ko alam pero ang pagiging pintor (o botanist, halimbawa) ay may disiplina na malayo sa hinagap na babaliktad ang karakter. Wala ring malinaw na transition. Dahil dito, hindi justified ‘yung isang chunk ng naratibo na tumalakay naman sa pagbisita ng konsensya. Siguro kung nalinis ang pagkakahabi ng mga ito, kahit na sobrang loud pa rin ang commentary sa religion, baka nagustuhan ko ang pelikula.  

ALAMAT NI CHINA DOLL (Adolf Alix) Hindi ko alam kung sinong filmmaker ang china-channel dito ni Adolf pero ang inaabangan ko ay kung ano ang kalalabasan ng isang pelikula na ang script ay isinaing ni Lav Diaz pero iba ang naglagay sa pinggan. Nabasa ko dati ang kanyang Reclusion Perpetua (na para sana kay Nora Aunor) at halos ganito rin ang pagkakalatag ng papapalit-palit at pabalik-balik na panahon (present, flashback, balik sa present, sa gitna). Pero tungkol ba saan ang pelikula? Hindi ko kasi kilala si China Doll (Angelica Panganiban). Wala akong nabalitaan sa dyaryo kung ano ang pedigree n’ya sa ilang high profile crime sa Pilipinas (maliban na lamang kung sobrang luma na ito at hindi ko naabutan o kung totoo s’ya at all). Hindi rin naman talagang tinalakay kung ano s’ya. Siguro ay may ilang pahapyaw na commentary sa mukha ng terorismo, na sa kaso ng pelikula ay isang makinis, maamo at magandang babae. Pero ang sumaklaw sa kalakhan ng running time ay ang rigodon ng mga tao sa likod ng witness protection program at media. Tinumbok din ang korupsyon sa likod nito na hindi na nakakarating pa sa kung ano ang mga nababasa at nakikita sa TV at dyaryo. Baka ito ang punto, na madalas ang mga walang access o koneksyon at mga mahihina ay napapaglamangan sa katotohanan. Maliban sa suhestiyon nito na mawalan ng tiwala sa mga may kapangyarihan, gusto ko rin na hindi ito masyadong nagpapaliwanag. Mataas ang sensibility n’ung materyal. At hindi ako magugulat na sa dulo ay maraming magtatanong kung ano talaga ang nangyari.  

KABISERA (Alfonso Torre III) Hindi maiikaila na isa itong love letter ng anak sa isang ama na napakahusay na aktor sa kanyang panahon. Litaw na litaw ang reference ni Vic Silayan (na para sa akin ay pinakamahusay na Pilipinong aktor sa buong larangan ng Philippine cinema) kay Joel Torre (bilang pangunahing tauhan na si Andres). Bonus na lang siguro ‘yung mala-Kisapmata (na ikinagulat ko na ang peg ng mga nagtanong sa Q&A ay ang pamosong TV show na Breaking Bad at hindi ang pelikula ni Mike de Leon) na inspiration dito. Bukod d’yan, hindi ko nakitaan ang direktor na unang beses pa lang n’yang magdidirek ng feature length. Kitang kita ang kanyang vision para sa buong pelikula at na-execute n’ya ito na para bang hindi s’ya nangangapa (cinematography, scipt, editing, akting, atbp). Puwedeng puwede na itong ilako dahil nasa iisang market lang ito at ang OTJ ni Erik Matti, madaling masundan pero hindi kailanman naging mababaw. Mahusay rin ang ensemble dito: Bing Pimentel, Art Acuña, Ketchup Eusebio, Bernard Palanca o maging ‘yung ilan na bilang na bilang ang mga eksena. Kung ganito ang magiging direksyon ng mga crime films sa bansa, hindi ako magrereklamo lalo na’t meron itong wit na kamukha ng pagkanta sa videoke ng “Bato sa Buhangin” at mga karakter na may pangalang Andres at Jose.

Sa Trinoma ko tinapos ang festival sa pamamagitan ng isang guest film. Work day pero kayang kaya namang habulin ang 7:30pm screening (salamat sa MRT na huminto pa sa emergency lane ng Shaw Boulevard station dahil ayaw sumara ng Car # 4). Pero hindi ‘yan ang masyadong highlight n’ung experience. Bago kasi mag-umpisa, umupo sa kanan ko si Zanjoe Marudo (na tinawag ni Evelyn Vargas na Zanjoe Cerrudo), samantalang apat na upuan lang din ang layo ko sa kaliwa with De Rossi sisters. Sure, nakaka-starstruck. Ito yata ang unang beses kong manood ng sine na katabi ko mismo ang isang artista. Hindi ko alam kung gagamitin ko ba ‘yung arm n’ung upuan o ipagpaparaya ko lang. Ang masaya lang eh ‘yung merong side comments kamukha ng “D’yan, pagod na talaga kami d’yan!” at “Magaling ‘yang aktor na ‘yan kaso nakalimutan ko lang ang pangalan.” (referring kay Kristoffer King).

Anyway:  

DEATH MARCH (Adolf Alix) Ang iniisip ko bago ito mapanood ay parang isang koleksyon ng mga monologo mula sa mga bihag na sundalong nakibaka sa Death March sa Bataan. ‘Yan lang bale ang expectation ko at kung paano ito maita-translate sa film language. Pero iba pala ang tinahak ng pelikula (na isinulat ni Rody Vera at nanalo sa Palanca). Gusto pala nito na maramdaman din ng manonood ang pagod, gutom, uhaw at pagkabagot na libo-libong beses na naranasan ng mga sundalo. Ang production design na deliberate sa pagiging peke ay nakatulong sa vision ng direktor kung paano masa-simulate ang hirap. Nakagawa ito ng discomfort lalong lalo na roon sa mga hindi sanay sa mga ganitong aesthetic. Naalala ko ang Dogville ni Lars von Trier. Naalala ko rin kung paano n’ya na-derive ang desisyon na tanggalin ang isang filter (pekeng production design versus totoong location/set) sa klase ng pagkukwento. At nakakabilib ang mga ganitong klase ng experimentation. Sa dulo ng martsa ko na lang nalaman kung paano na-utilize nang buo ang discomfort. Base sa huling tatlong pelikulang ginawa ni Adolf, mukhang iba’t ibang scriptwriter ang kayang nais makatrabaho (Ralston Jover sa Porno at Lav Diaz sa Alamat ni China Doll). Hindi ko alam kung meron pa rin s’yang ini-explore kung naratibo lang ang pag-uusapan. Dito, gustung gusto ko ang surrealism sa pelikula partikular na ‘yung eksena na kausap ng isang sundalo (Sid Lucero) ang mga multo ng mga nauna nang casualty. Nakapagbigay ito ng insight kung totoong buhay ka pa ba o naglalakad lang na patay. Sa isang punto ay kailangang patunayan ng sundalo na buhay pa s’ya. Kung ang 2013 ay taon ng ensemble acting (Transit, Iskalawags), ang star studded na cast (Sam Milby, Jason Abalos, Felix Roco, Carlo Aquino, Jacky Woo, Luis Alandy, Jun-Jun Quintana at iba pa) ay kasali dapat sa listahan.

1. Lahat ng best lessons in life ay galing sa totoong experience. Ngayon, alam na natin kung ano ang storm surge. Meron na tayong experience kung gaano ito kadelikado. Noong late 90’s, pinakilala sa atin ang Super Typhoon at natuto na rin tayo partly kung ano ito;

2. Lahat ng nasasalanta ay tinutulungan. Hindi lang sana dahil na-magnify ‘yung destruction (to a point na pati ang Empire State Building ay meron pang Philippine colors ang ilaw o dahil tumutulong si Justin Bieber). Kumbaga, sana tumutulong ang tao hindi dahil isang sensation ang pagtulong o volunterism kundi dahil ‘yun naman talaga ang hinihingi mula sa tao. Pero marami pang pagkasalanta sa bansa ha. Art scene. Pelikula. Theater. Edukasyon. Benepisyo ng ating mga sundalo at guro. Lahat ‘yan, dapat tinutulungan din na kasing passionate ng pagtulong sa binagyo;

3. P1.00 donasyon sa Red Cross > 1 million rants sa social media. Proven na ‘to. Sino ba ang nakakabasa sa Facebook o Twitter? Tayu-tayo lang din. And most of the time, alam na natin lahat ‘yan. Nakakatulili lang sa tenga, sabi nga. Ang lubos na nangangailangan ng “wisdom” mula sa ni-repost eh ‘yung mga taong nasa labas mismo ng bakuran ng social media. Lumabas ng bahay. Kausapin ang mga kapitbahay na nangangailangan. Turuan ang mga bata sa kalye ng mga dapat malaman. Magbuhat ng sako ng bigas sa DSWD. Wala rin namang masama sa pagiging opinionated maliban sa ginagawa mo lang ito upang magpaguwapo sa chicks na Facebook friend mo. Maganda nga ‘yun, proactive ka para sa bansa. Pero sana makatawid ng bakod ang satsat. O ‘yung abilidad mong magbigay ng opinyon ay nakakaabot sa mga taong kinakailangang maging proactive din kagaya mo. ‘Yun lang naman;

4. ‘Wag naman sanang gawing parang UAAP ang religion. Ang take dapat eh walang better religion in the same manner na walang diskriminasyon sa pagiging spiritual lalong lalo na sa panahon ng pagkasalanta. Pangit lang kasi n’ung kultura na palibhasa’t hindi gumuho ang isang simbahan ay nakopo na ang championship. O ‘yung mindset na dahil sa mas maraming porsyento ng nasalanta ay nabibilang sa isang relihiyon, weakest link na ito. Ano na lang ‘yung pagki-cringe natin kapag may napapanood tayo na pelikula tungkol sa mga Jew sa loob ng concentration camp? Hindi ba’t gan’un din ang emotional point? Pero malawak pa ‘yang isyu ng relihiyon ha. Kapamilya newscaster. CNN newscaster. Kapuso newscaster. Political party. Local government. Presidency; at

5. Hindi mo kailanman magiging bespren ang netizens. Kapag sinabi nilang (netizens) ‘wag kang mag-post ng selfie o mga pagkain o karangyaan, ‘wag kang maniwala. Hindi ka nila kilala at hindi mo sila kilala. Mas sundin mo ang mga totoong kaibigan at pamilya dahil kahit na mag-post ka na kumain ka sa Vikings, maiintindihan nila ang pinaghuhugutan mo without batting an eyelash. ‘Tsaka new age na ngayon. Lahat ay puwedeng maging tama o mali, depende sa bankability ng ideya para sa mga netizens. Gawin mo ang bagay na gusto mo hanggang umabot sa punto na gustuhin mo na ang makatulong.

Last May this year, I paid a visit to Keukenhof with no particular reason other than taking pictures for the Instagram era. When I first saw the fields of tulips in the said park back in 2006, it was more of curiosity. I thought then that once I saw it, that's pretty much it. The said flower garden only opens during springtime which is interesting to note. It has that exclusivity that makes the experience so unique every year. Maybe that pushed me a bit to have a second look. Anyway, I was accompanied by a colleague on our way to Keukenhof. I remember taking a train first to Amsterdam - Schiphol then another bus (Bus 858) that goes straight to the entrance of the park. We got our tickets through online (www.keukenhof.nl) and that saved us some time as opposed to queuing. At this point, let me finish the rest of the story with flowers (complete set of pictures here):

Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.Image may be NSFW.
Clik here to view.

Maxie, the Musicale
Produksyon: Bit by Bit Company
Direksyon: Dexter Santos
Libretto: Nicolas Pichay (halaw mula sa dulang pampelikula ni Michiko Yamamoto na “Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros” na idinirehe ni Auraeus Solito)
Musika: William Elvin Manzano, JJ Pimpinio at Janine Santos
Mga Nagsiganap: Jayvhot Galang, Jojo Riguerra, Al Gatmaitan, Jay Gonzaga, Nazer Salcedo, Aaron Ching, atbp.

Sa isang eksena sa bahay, inilagay ni Maxie (Jayvhot Galang) ang namantsahang damit ng kanyang kuya na si Boy (Al Gatmaitan) sa isang malaking lata at sinindihan ito. Makikita ang usok na nagmumula sa lata na marahang binuhat ni Maxie. Bumaba s’ya ng hagdan bitbit pa rin ang umuusok na lata at lumabas ng bahay, papunta sa isang kapitbahayan na tila malapit nang gumuho (salamat sa take sa urban poor ng stage designer na si Gino Gonzales). Ang imahe ay parang isang mongha na nagwawasiwas ng insenso upang sumalangit ang mga tao sa paligid, mabawasan ang pagkarupok ng mga haligi ng bahay, maselyuhan ang lamat ng kristal at mapalaya ang moralidad sa pagkakatali.

Marami pa sanang maaaring mabanggit na magandang eksena sa musical pero uunahin ko na na ang pinakamahalaga sa lahat ay ‘yung kumpiyansa na na-translate nang buo ang lahat ng components ng pelikula. Tungkol ito sa isang batang bakla na sigurado na sa kanyang sexuality bago pa man dumating ang kanyang first love sa katauhan ng isang matinong pulis na si Victor (Jojo Riguerra). Malinaw na sa kabi-kabilang katiwalian sa lugar (mga isnatser, pokpok, patayaan ng ending, mga batang hindi pumapasok sa school at iba pa), sa isang taong busilak sa serbisyo pa na-inlab si Maxie. Maliban sa adventure ng unang pag-ibig, ang pelikula at dula ay tumalakay rin sa kabutihan ng loob ng isang bata at kung paano ito nag-morph upang maging isang sindi ng pagbabago. Kung tutuusin, ganito rin ang tema ng Magnifico na si Michiko Yamamoto rin ang sumulat ng script. Marami talagang mahahalukay na pag-asa mula sa kawalan ng muwang ng isang bata.

Kung meron man akong hindi nagustuhan sa adaptation, ‘yun siguro ‘yung pagkaka-articulate ng emotional POV ng pulis na si Victor. Sa dula, binigyan ang audience ng hint bilang isa s’yang “ka-loveteam” ni Maxie. Sa pelikula, one-sided lang lahat. Nakikiramdam at nakikibaka ang viewer mula sa perspektibo ni Maxie at malinaw roon na naaaliw lang ang pulis sa kanyang bagong kaibigan. Sa awit na Kaybilis ng Pangyayari, halimbawa, unang beses pa lang halos ng bonding nina Maxie at Victor pero nagsasalo na sila sa isang duet. Meron itong mga linya na “Sa ingay ng lungsod, yakap mo ngayon ang puso kong mamon” na parang hindi masyadong angkop na kantahin din ni Victor. Bumawi nga lang sa isang number (“Pelikula”) na parang isang tribute sa source ng dula at biglang pag-magnify na rin sa hilig ni Maxie sa panonood ng DVD. Para akong napako sa pagkakaupo dahil ipinakita rito ang isang montage ng mga eksenang tila hinugot mula sa imagination ng isang taong mahilig sa pelikula. Nagsilbi rin itong palusot upang matanggap na ang emotional POV ni Victor ay maaaring nasa kukote lang ng bidang si Maxie.

Mula sa challenge na isang adaptation ang musical, lumipad pa ito upang maabot ang expected na audience sa PETA Theater. Radio-friendly ang mga awit na tumugma sa mga pitik ng lyrics ni Nicolas Pitchay at paminsan-minsan ay dumadapo sa chord ng mga OPM hits kamukha ng Boy (Cherie Gil), Katawan (Hagibis) at Kapag Tumibok ang Puso (Donna Cruz). At nakakaaliw ‘yung eksena na sumulpot ang isa sa mga composer na si William Elvin Manzano bilang lasenggo at tinawanan lang ang audience. Ang maliit na beauty contest scene sa pelikula ay pinayabong din dito (na sabi nga ng isang kabarkada ni Maxie, “nang bonggang bongga”). Ang produkto ay isang buong pageant na may production number, evening gown at swimsuit competition, talent portion at Q&A segment. Dito na nahulas sa kakatawa ang audience bago pa sumapit sa mabibigat na bahagi ng dula.

Revelation si Jayvhot Galang dito. Tumbling ang lahat sa kanyang solo na Lalagnatin Ako na pinaghalong Adele at Beyonce ang kanyang atake. Hindi ko lang gusto kapag nagfa-falsetto s’ya dahil hindi ito masyadong magandang pakinggan. Naisip ko na lang na baka character singing ito, na baka merong tinutumbok bilang batang bading ang bida. Mahusay rin ang mga kabarkada ni Maxie at sa mga number nila pinakana-compliment ang choreography ni Dexter Santos. Na-pull off din ni Al Gatmaitan ang hinihinging guilt ng character at nakatulong ang kanyang pagiging isang competent na singer at aktor.

Nag-enjoy ako sa buong experience. Lumabas ako ng theater nang nakangiti at hindi masyadong inalintana ang pagpatak ng ambon. Hindi ito ‘yung mga Dexter Santos musical (o straight play) na nakasanayan ko sa DUP. Nagpakita s’ya ng gilas na kaya n’ya palang makagawa ng isang produksyon na mas nakakaangat ang teksto (libretto, lyrics, naratibo) kesa sa comfort zone n’ya na makapagkuwento sa pamamagitan ng galaw. Isang example ang produksyon na nagkasabay-sabay ang tamang stage design, tamang music at libretto, tamang pag-arte, tamang choreography at direction, at tamang pagkakakuwento mula sa isang materyal na dati nang naikuwento. Sa ganitong constellation naging isang ganap na dalaga si Maximo Oliveros.

Bilang ika-150 na taon ng kapanganakan ni Andres Bonifacio ngayong taon (November 30, 1863, ang kanyang birthday), kabi-kabila ang mga produksyong pang-entablado tungkol sa ating isa pang pambansang bayani. Base sa apat na napanood ko, ang kapansin-pansing hamon ay ‘yung magkaroon si Bonifacio ng puwang sa kamalayan ng ilan na ang tanging pambansang bayani lang ay si Jose Rizal. Isang produksyon ang tila nais itama ang kasaysayan, samantalang ang isa naman ay itinutulak ang manonood na magtaas ng daliri kay Emilio Aguinaldo. Ang isa ay inilagay si Bonifacio sa pedestal na parang isang santo habang ang isa naman ay nagbuhos ng atensyon sa artistikong perspektibo ng Supremo.

Ang pinaka-distinct na kailangang alalahanin sa Cinemanila ay ‘yung hindi dapat masyadong naglalagak ng oras para asaming i-marathon ang line-up. May mga pagkakataon na hindi naiipalabas ang pelikula at may ilang insidente naman na nariyan nga ang kopya pero merong aberya sa subs. Wala namang masyadong “nabago” sa festival noong makalawang taon. Medyo nadagdagan lang ang hassle dahil magkadugtong ang Cinema One Originals at Cinemanila. ‘Yun nga lang, para sa huli, maraming pagkakataon na malabong mapanood ang lahat ng kanilang palabas dahil masyadong overwhelming ang dami ng mga kasali sa line-up ng Cinemanila 2012. Merong kailangang isakripisyo.

Ginanap ang Cinemanila 2012 (mainly) sa Market! Market! (kamukha rin n’ung 2011) noong December 5 – 11. Nagpakilala sila ng tinatawag na “Cinemanila Cinemaclub Gold Membership” sa halagang P1,500 na may katumbas na 12 pelikula. Ang regular price ay P150 kada screening kaya nakadiskwento ng dalawang pelikula kung kukunin ang nasabing pass. Ang game plan ko noon ay 10 entries lang kaya ipinasa ko na sa iba ‘yung natitirang dalawa para hindi naman masayang. May ilang ipinalabas sa U-View ng Fully Booked sa High Street pero wala akong napanood doon (kung naging open man ito at all sa publiko).

Narito ang sampung napanood ko:

Le Havre (Aki Kauriskami) Dahil sa pelikula, pinilit ko talagang isingit sa itinerary sa pagpunta sa Normandy noong 2013 na makita ang lugar na ito sa Northern France. Hindi ko alam kung may significance para sa direktor ang location bilang kasali raw ito sa planong trilogy sa buhay-buhay sa mga pantalan na gagawin sa iba’t ibang siyudad sa labas ng kanyang sariling Finland. O kung meron itong statement bilang isa sa mga bayang nasalanta noong World War II. Pero wala namang malinaw na pagkakadugtong sa history ang premise tungkol sa isang batang Africano na ilegal na kinupkop ng isang matandang shoeshiner. Kung tutuusin, hindi nagkakaintindihan ang dalawang pangunahing karakter sa kani-kaniyang lengwahe pero klaro ang palitan ng pangangailangan sa pagitan ng isang batang walang matuluyan at isang matandang tila hindi na nagkaanak sa piling ng asawang maysakit. Kamukha ng ibang ginawa ni Kauriskami (kokonti lang ang napanood ko), basic lang din ang pagkakalahad n’ya ng kuwento rito. Walang pakitang gilas sa estilo o maging sa turn of events at isa ito sa mga charm ng kanyang aesthetic.  

Barbara (Christian Petzold) Kung hindi ako nagkakamali, ito yata ang entry ng Germany sa Oscars para sa Best Foreign Language Film category. Naka-set ang pelikula noong 80’s kung kelan mayroon pang hati sa pagitan ng West and East Germany (na sa dinami-dami ng mga awardwinning na pelikula sa Europa ay merong ganitong tema). Si Barbara ay isang nurse sa isang probinsya na bagama’t universal ang pagkakawang-gawa sa isang ospital ay may pansariling giyera na konektado sa lugar na kanyang kinabibilangan. Character study ito sa umpisa (na isang magandang pagtingin sa kababaihan sa Germany sa dekada na ‘yun) pero ang huling quarter ay nahulog na rin sa bitag na maging plot driven. Gusto ko ang bida rito na si Nina Hoss dahil hinihingi ng kanyang physique ang pinagsamang pagiging strongwilled at ang paglantad ng sensuality kung kinakailangan.  

Post Tenebras Lux (Carlos Reygadas) Kung igagawa ng synopsis ang pelikula, parang walang masyadong masasabi tungkol sa isang burgis na pamilya na nakatira sa glass walled na bahay sa isang rural area sa Mexico. Sa isang sweeping na eksena sa umpisa ay ipinakita ang isang batang nakikipaglaro sa mga hayop habang sa likod ay isang pagbabanta ng ulan. Wala itong kasing laya at na-complement naman ito ng filmmaker dahil hinayaan n’yang magbabad ang camera sa eksena. Kahit ako, ayokong matapos ang buong sequence na ‘yun. Halos ganito lang ang daloy ng mga eksena sa pelikula at wala itong masyadong arko. May ilang cut na kinunan sa labas ng Mexico (rugby at spa scene) bilang pagpapatibay ng kaburgisan ng pamilya, kasabay ng maayos na pakikitungo ng patriarch sa mga kapitbahay n’yang litaw ang kapayakan. Sa isa ring hindi makakalimutang eksena, lumabas ang kulay pulang demonyo at siniyasat nito ang bahay ng mayamang pamilya na parang nagbigay tuldok sa nais tumbukin ng pelikula. Sa kabila ng kaayusan ng set-up (social divide), tila merong mali sa nasabing contrast. Ang display ng karangyaan ay s’ya ring display ng decay kahit hindi ito tahasang sinabi as opposed, halimbawa, sa “Oro, Plata, Mata” ni Peque Gallaga o “Il Gattopardo” ni Luchino Visconti. At ito ang gustung gusto ko sa pelikula.  

Home (Chookiat Sakveerakul) Mula sa direktor ng isang hit movie sa Cinemanila na “Love of Siam” kasali si Mario Maurer (na nanalo pang Best Actor), ikinuwento naman sa pelikula ang pinagtagni-tagning buhay sa isang probinsya sa Thailand. Maaliwalas ang texture ng pelikula at kasabay ng mga kuwentong relatable, tila nagkukumahog ito ng pansin upang madaling maabot ng audience at nagawa naman ito nang buo. ‘Yun nga lang, hindi ito kasing engaging ng inaasahan. May mga subplot na halos hindi naman gan’un kainteresante at may nabubuong impresyon na ang lahat ay ibubuhol sa dulo (na hindi naman ako nagkamali). Pero maliban d’yan, mas memorable siguro ang pelikula sa akin dahil sa kalagitnaan nito ay ibinulong ng aking katabi na talo si Pacquiao sa laban n’ya kay Marquez.  

Juvenile Offender (Yi-kwan Kang) Inuwi ng pelikulang ito mula sa South Korea ang Best Actor award para kay Seo Young-Joo na gumanap sa title role. Sa performance pa lang ng teenager na artista, sulit na ang pamamanata sa Cinemanila. Character study rin ang pelikula tungkol sa isang juvenile na walang direkyon ang buhay at sinubukang kumambiyo nang malamang buhay pa pala ang ina na akala ay matagal nang patay. Napaka-raw ng kanyang atake rito at hindi kailanman nahulog sa mga nakagawiang histrionic. Ang kanyang stare na halos lumamon sa mga frame ay may karagdagang bigat mula sa isang tao na halos wala nang itinirang sense of wonder sa sarili mula sa kanyang sapilitang pamamaalam sa kainosentahan.  

Amour (Michael Haneke) Iniisip ko kung ano ang common sa pelikulang ito at sa iilang napanood ko na Michael Haneke. Ang isang eksena, halimbawa, sa “The Piano Techer”, ay obvious ang self inflicted na terror ng isang karakter na suppressed ang inhibitions. Sa “White Ribbon” naman, walang ipinakitang terror sa buong pelikula at naramdaman mo lang ito matapos magbasa ng ilang artikulo tungkol sa significance n’ung mga batang lumaki sa community na subject dito. Sa “Amour” (nakakainlab ang ideya na napanood ko ito sa big screen) ay mas pumasok yata sa unang halimbawa ng terror na banayad na nililok mula sa tahimik na buhay ng matandang mag-asawa na pumapalaot sa kinakalawang na bahagi ng kanilang pagsasama. Bilang patungkol sa pag-ibig ng pamagat, walang eksena rito na bumitaw sa pagmamahalan, mula sa pag-aaruga sa asawang maysakit hanggang sa desisyon sa dulo ng kabiyak. May konting stand din na symbiotic ang magagandang alaala sa kahit anumang relasyon. Sa kaso ng matandang mag-asawa, nasadlak ito sa isang pader kung saan ang alaalang magpapanatili ng asim at init ay dahan-dahang tumatakas. At dito na pumasok ang ikalawang halimbawa ng terror ni Michael Haneke. Na bagama’t ang isang relasyon ay nasubok na ng mahabang panahon at lumampas na sa mga karaniwang balakid bilang couple, dadalawin pa rin ito ng takot na tila wala naman talagang ginto sa dulo ng pagsasama.  

Kayan (Maryam Najafi) Paminsan-minsan ay sinusuwerte tayo ng mga pelikulang parang wala lang nangyayari, ‘yung masyadong flatline at walang circus. Isang halimbawa itong pelikula tungkol sa isang Middle-Eastern community sa Vancouver na konektado ng isang restaurant. Pag-aari ito ng isang Lebanese, si Hanin (Oula Hamadeh), at s’ya ang nagsilbing puwersa sa gitna ng tila mga kumukulong pagbabadya ng pagguho. Pero hindi tahasang ipinakita na merong gumuho. Sa exterior ay parang walang nangyayari: ina ng dalawang anak na s’ya ring nagpapalakad ng restaurant, mga trabahador nito, mga belly dancer at mga parokyanong naghahanap ng native flavor. Isa itong statement tungkol sa mga immigrant na sinusubukang tumulay sa alambre, isang balancing act na mahirap pero kinakailangang ipamukhang kayang kaya. Curious tuloy ako kung anong merong “sinasaing” sa mga Pinoy resto na napuntahan ko sa Apeldoorn sa Netherlands, halimbawa, o ‘yung Kainan Cafe sa Belfast, Northern Ireland. May sarili rin kaya silang “exterior” sa pagbuo ng munting Pilipinas sa ibang bansa o wala lang?  

Antapal (Kongkiat Khomsiri) Period movie ito tungkol sa mga gangster sa Thailand noong 50’s. Wala akong masyadong napulot dito maliban sa pagiging sleek n’ung pagkaka-execute at kabi-kabila ang violence. May pagka-Asiong Salonga ni Tikoy Aguiluz ang hulma pero mild lang ang patayan dito. Napansin ok rin na mukhang mainstream ang target audience nito. As it is, solid naman s’ya.  

Flashback Memories (Tetsuaki Matsue) Mabilis akong makuha ng mga pelikulang nakaangkla sa utak ng isang tao bilang tagapagdikta ng kapalaran. Kahit na masyadong sell-out ang tema, fascinated ako sa mga walang kamatayang pagtalakay sa amnesia at kung paano ito umeeklipse sa anumang nararamdaman. Ang documentary na ito ay tungkol sa musikero na si Goma, isang sikat na didgeridoo (wind instrument na ginagamit ng mga indigenous tribe sa Australia) performer sa Japan, na nalagasan ng alaala matapos ang isang car accident. Tinalakay rito kung paano n’ya sinubukang liluking muli ang kanyang art kahit na nilapa na ito ng isang trahedya. Sa kabilang dako, ipinakita rin ang ilang nabuksang talento matapos ang pangyayari. Open-ended ang docu pero optimistic naman ito na ang lahat ay mababalik sa dati sa tulong ng mga imahe na magbibigay suhestiyon sa kung ano ang nakaraan ng subject, kabilang na ang pelikula mismo. Hindi masyadong factual ang finished product. Idinaan lang ang dilemma ni Goma sa mga performance na ginawa n’ya dati n’ung sobrang sikat pa ito at ang kanyang pangangapa matapos ang aksidente. Pero kahit na ganito kapayak ang pagkaka-expose ng buhay n’ya sa docu, nakuha ko naman ang pinakaimportanteng mensahe na gusto nitong ipaalala, na ang puso ay isang imbakan din ng sining, pag-asa at kung anu-ano pang masasayang bagay.  

Something in the Air (Olivier Assayas) Personal film daw ito ng direktor n’ung kapanahunan ng sigalot sa mga kalye sa France n’ung late 60’s. At base sa structure ng pelikula na parang walang hinahabing arko, na parang nagsusulat lang sa journal ang pagkakalahad, mukhang authentic na memoir nga ito. Gusto ko ‘yung ganitong execution na halos tumatawid na sa pagkakaroon ng docu feel. Hindi naman talaga ito tungkol sa mga karakter o maging ‘yung political situation sa isang bansa kung hindi sa mga aksyon na kinahinatnan bunga ng mga paniniwala ayon sa hinihingi ng panahon. Sa totoo lang, wala itong sermon sa mga dapat na responsibilidad ng isang mamamayan kumpara, halimbawa, kung gagawin ito ng ilang Pinoy filmmaker. Ipinakita lang kung ano ang maaaring consequence ng isang circumstance. Sa kaso ng central character, mula sa pagiging aktibista, napasama s’ya sa film industry at patuloy na nakikibaka sa larangan ng sining.


Ang Cinemanila 2013 naman, na nasa ika-15 taon na ng festival, ayon mismo sa festival director na si Tikoy Aquiluz, ay parang binalutan ng superstition para sa numerong 13. Ginawa ito mula sa December 18 (Miyerkules) hanggang 22 (Linggo) sa SM Aura Premier na halos tatawid lang ng bakod mula Market! Market! Medyo conflicting sa MMFF New Wave dahil sabay-sabay sila ng schedule kahit na mas mahaba ang nasabing festival ng dalawang araw (na nagkasabay pa rin dahil sa extension ng Cinemanila 2013). Palabas ang mga pelikula sa dalawang sinehan, ang Director’s Club (P300, na meron lang 32 seats) at Cinema 1 (P220, na regular cinema).

Nakaka-overwhelm ang line-up ng mga pelikula isang linggo bago ang festival. Sa katunayan, ang opening film na “Terror, Live” ay punung puno ng mga guest mula sa industriya base sa mga nakita kong baguhan at beteranong filmmaker na nagsalo-salo muna sa lobby ng Samsung Hall bago bumaba sa Cinema 1. Ang mga piling host pa ng opening program ay sina Jake Macapagal at Angeli Bayani na galing sa dalawang magkaibang pelikulang pambato sa Oscars (ng UK at Singapore). Nagpaunlak din ng ilang kanta si Pepe Smith (habang nasa likuran ang ilang imahe ng kanyang bagong pelikula na “Above the Clouds” na idinirehe ni Pepe Diokno) kahit na hindi gan’un kasuwabe ang suporta mula sa mga sound technician sa event. Maayos naman itong nairaos nang walang halong bahid ng nakaambang discomfort sa mga sumunod na araw.

Para sa unang araw (December 18), may isa pa sanang screening ng “Terror, Live” na open sa public pero hindi ito natuloy na ikinalungkot ng ilan na sumugod agad sa venue. Kinabukasan (at sa mga sumunod na araw), hindi pa rin masyadong naplantsa ang sitwasyon at nagkaroon ng practice na kailangang tawagan na lang muna ang SM bago pumunta. May ilang abiso sa Facebook pero minsan ay pabago-bago ito. Mula sa isang manonood at fan ng festival, hindi masyadong malinaw kung ano ang nagaganap sa loob. Tamang speculation na lang ang puwedeng ibigay at ang game face sa mga pagbabago. At some point, naaliw naman ako dahil nagkakaroon ng konting adrenaline rush kapag merong biglaang ipapalabas. Halimbawa, noong huling araw (Linggo ‘yan), wala akong masyadong ginawa sa umaga at natulog lang ako. Pero biglang inilabas ang anunsyo na ipapalabas ang Cannes-decorated na “The Missing Picture” sa tanghali. Napaligo ako nang wala sa oras at kinumpromiso ang planong pagsimba (inilagay ko na lang ito sa 3pm at hinabol ang misa sa Greenbelt Chapel at bumalik din sa Aura pagkatapos).

Sa kabila ng buong circus, heto ang lilimang napanood ko:

Terror, Live (Kim Byung-woo) Dahil sa imbitasyon sa opening night, napanood ko ang pelikulang ito tungkol sa isang fictional na terorismo sa Korea na nakakulong sa loob ng isang TV studio. Masakit mang isipin, parang nasa kategorya ito ng pinausong term na “maindie”. Dahil sa turn of events sa ibinigay na premise, malinaw naman na nais nitong bumenta sa audience na mahilig sa popcorn film. Pero ang delivery rito ay minimal na hindi kasing grandiyoso ng isang Hollywood popcorn film. Madalas na ang mga sequence ay nasa loob lamang ng isang kuwarto nangyari na para sa akin ay isang malaking challenge para sa filmmaker upang maging edge-of-your-seat. At nagawa naman ito. Satisfying sa akin kung paano ito nilapatan ng resolusyon sa dulo. Bagama’t mainstream ang vision, marami pa rin naman s’yang binali: optimized ang CGI at hindi nakakalunod, ang hindi inaasahang mood ng ending, walang masyadong anggulo ng love team at iba pa.  

How to Disappear Completely (Raya Martin) Marami akong nagustuhan sa pelikulang ito. Una, experimental pa rin ang finished product pero nagkaroon ako ng peek kung paano gagawin ni Raya Martin ang isang material na merong traditional na naratibo. Tungkol ito sa isang pamilya (si Nonie Buencamino ang ama, si Shamaine Centenera-Buencamino ang asawa at si Ness Roque ang anak na dalagita) sa isang probinsya. Base sa kanilang mga pinag-uusapan sa dining table (na nag-peak para sa akin sa isang meta scene na dini-discourage ng mag-asawang Buencamino, parehong theater artist, ang kanilang anak na sumali sa isang play), isa itong dysfunctional family. Ang asawang babae ay maka-Diyos samantalang ang asawang lalaki naman ay dinodiyos ang sabong. Isang eksena, halimbawa, ang pinakitang nagdadasal ang babae at sa isang eksena naman, ang lalaki ay kumakausap sa kanyang manok. Ang titulo bale ay mula sa perspektibo ng dalagitang anak na nais kumawala sa mga taong nangangalaga dapat sa kanya pero sa kabaliktaran ay isa palang tahasang nag-uumpugang bato. Ang nakita kong peek ay isang subtle na dramang pampamilya na tingin ko ay kayang lumamon sa mga kasalukuyang dramatista ng Pinoy cinema. Pero hindi talaga ganito ang package ng pelikula. May post-script ito sa dulo na tila disjointed sa kanyang unang tatlong quarter na pinatiim ng isa pang disjointed na musical score mula sa Eyedress. Dito ko nabuo ang konklusyon na experimental pa rin ang pelikula pero baka ako lang ‘yun. Mga ilang araw na tumutugtog sa isip ko ang musical score nito. At kasabay nito ay ang mga imahe nina Ness Roque at Abner Delina na hindi mawala-wala.

Harmony Lessons (Emir Baigazin) Nag-umpisa ang harmony lesson ko sa panonood ng pelikula nang hindi maayos ng staff ng Director’s Club ang subtitle. Ang masaya r’un, halos wala itong dialogue sa loob ng 10 minuto. At ang pinakamasaya, meron itong eksena sa umpisa na merong kinakatay na tupa (isa sa pinakamahirap panoorin para sa akin ay ang mga hayop na pinapatay). Nakatatlong beses yata ito ng pagsalang bago tuluyang naayos. Simple lang ang tema ng pelikulang ito mula sa Kazakhstan: bullying. Sa labas, tungkol ito sa revenge. Pero sa kabila ng disturbing na turn of events, steady lang ang camera rito na parang walang nangyayari. Very Zen-like ang composition ng mga frame na nagbibigay ng isang magandang contrast at espasyo upang mas lalong magsumiksik ang juvenile violence. Umangat lalo ang pelikula sa ibang meron ding kaparehas na tema sa epilogo nito. Ang mga huling imahe ay masyadong lyrical upang makalimutan agad.

The Missing Picture (Rithy Panh) Cannes-decorated ang pelikulang ito at ang madala ito sa local shore ay isa sa mga tatak ng Cinemanila experience na mahirap tapatan. Pero unique mismo ang vision ng materyal tungkol sa malagim na bahagi ng kasaysayan sa Cambodia sa ilalim ng Khmer Rouge. Dahil sa kawalan ng pruweba ng lagim (walang video o sapat na larawan), ni-recreate na lang ang chapter sa tulong ng mga nililok na clay figures. Pero sino ba naman ang gustong maalala ang isang bagay na mahirap makalimutan? Maging sa Germany, halimbawa, nais nilang maubos ang mga pader na naghahati dati ng East at West Berlin. Ang take ng direktor ay isabuhay ang nakaraan (marahil upang maging malaya sa dahas at opresyon) sa pamamagitan ng mga pigura na hindi gumagalaw. Parang dito pa lang ay meron na itong gustong sabihin. Nakadagdag din ng igting ‘yung pagpapakita na nilililok ang pigura, binubuo ang karakter nito, ang horror sa mukha ang transition nito sa iba’t ibang episode ng kasaganaan at kapayakang nilamon ng panahon. Magandang study sana ito para sa mga Pinoy na sikat sa kawalan ng sense of history. May mga bahagi rin ng kasaysayan na nawawala at wala tayong masyadong braso upang ibalik ito, aralin at subukang hindi na maulit.

Norte, Hangganan ng Kasaysayan (Lav Diaz) Matagal-tagal na rin akong hindi nakakanood ng Lav Diaz movie. “Melancholia” pa yata ‘yung huli sa sinehan at “Hesus Rebolusyonaryo” naman sa TFC Now. At dito ko na sa pelikulang ito tinapos ang festival kasama ang mga manonood ng halos puno na sinehan. Apat na oras ang running time at bilang paghahanda, nagbaon ako ng popcorn, kape at Coke (na kinakain ko pakonti-konti sa tamang pacing). Habang nanonood, napansin ko na hindi ko naman pala kailangan talagang magbaon dahil madaling maabot ang pelikula. Credited si Rody Vera rito bilang co-writer at ramdam na ramdam ito sa unang tatlong oras. May pagkakataon na tila merong punchline at nakita ko na ito sa ilang pelikula ng manunulat. Eventful ang unang tatlong oras sa paglalatag nito ng deconstruction ng “Crime and Punishment”. Isang krimen na itinulak ng tamang pagtingin sa hustisya. Isang pagkabilanggo dulot ng maling hustisya. Pamilyang tumutulay sa buhay sa kabila ng marangal na pagharap dito. Isang kaluluwang patuloy na sinusubukang arukin ang balanse ng buhay kahit na ang kapalit nito ay ang kanyang sarili. Sa labas nito, specific na ang mga kaganapan ay nakaangkla sa probinsya ng Ilocos na halos nakakabit sa angkan ni Marcos (na madalas hatulan ni Lav Diaz sa ilan n’yang pelikula). May isang eksena sa pelikula mismo na nagdidiskusyon ang mga Law students tungkol sa mga naging presidente ng bansa mula kay Aguinaldo hanggang kay Marcos.

Pero ‘yung pagiging siksik ng unang tatlong oras ay hindi naman mag-isang binaybay ng manunulat. Maging ang direktor ay iniwang panandali ang mga still frame at naglagay ng mga panning shots (pinakaaktibo rito ‘yung eksena ng pagkuha ng gamit ni Mae Paner bilang oportunistang si Magda sa pamilya nina Joaquin at Eliza). ‘Yung nakita ko ring dramatistang direktor sa isang eksena sa “Death in the Land of Encantos” (‘yung kasama si Roeder na naghahanap ng kanyang ina) ay lutang na lutang dito. Sa isang eksena, halimbawa, nakatalikod ang babaeng iniwan ng kanyang asawa upang maging preso ay kinunan mula sa likod. Mula sa madilim na anggulo, papunta sa harap na tinatamaan ng liwanag, ay ipinakita sa audience ang babae na umiiyak at walang binibitawang salita. May mga eksena rin sa preso na hindi ko mapigilang maging emotional, unang beses ko yatang naranasan sa isang Lav Diaz movie. Pero hindi naman nakakapanibago talaga ang finished product. Ang huling oras, halimbawa, ay payak at distinct ang pagkakatalakay sa depression. Nakita na natin ang ganitong self destruction sa “Melancholia” (lalaking kumakain ng papel) o maging sa “Batang West Side” (pagbalik sa Martial Law sa epilogo) at iba pa. Dito ko naramdaman ang pagiging organic sa sining ng direktor kahit na mas eventful ito kumpara sa iba. Naging mala-epiko at nanunuot ang pagtalakay ng microcosm ng Pilipinas kahit na maraming beses na itong natalakay sa ibang pelikula. Hindi ito kailanman nagkukumahog o nag-uumigting sa arko. Mahusay rin ang cast. Bagama’t si Sid Lucero ang central character dito, ang Kristo sa buong Senakulo, nakita ko ang buong ensemble bilang kolektibo ang boses: Angeli Bayani, Archie Alemania, Soliman Cruz, Hazel Orencio, Mailes Kanapi.

Ang Bangkay
Produksyon: Philippine Stagers Foundation
Direksyon: Vince Tañada
Mandudula: Vince Tañada
Mga Nagsiganap: Vince Tañada, Monique Azerreda, Glory Ann Nacional, Cindy Liper at Jordan Ladra

Fascinated ako sa mga play na tumatalakay sa decay, sa scope man na pambansa (kamukha ng “Collection” ni Floy Quintos na hindi ko pa nagagawan ng note hanggang ngayon), pampamilya (ilang dula nina Wilfrido Ma. Guerrero at Nick Joaquin) o maging sa level na pang-indibidwal (adaptation ng “Bona”). Maganda rin kasi na paminsan-minsan ay tumatawid tayo sa hindi nakasanayan upang mabuo at lalong umigting ang nakasanayan na. Mainam na pagmunian ang bawat himulmol ng pagkaagnas upang kapulutan ito ng mga sinulid na maaring tumahi sa ating pagkadurog. Ang tanong nga sa pelikulang “Legend” ni Ridley Scott noong 1985, “What is light without darkness?”

Ang Señor Segismundo (Vince Tañada) sa dula, halimbawa, ay isang paternal na anino na bumabalot sa mga tao sa bawat sulok ng kanyang tahanan na kadikit ng kanyang punerarya. Sa buong pagtatanghal ay hindi nakikita ng audience ang dungis ng kanyang morgue, maliban na lang sa isang apron na nababahiran ng dugo na kanyang suot sa isang eksena. Gumagalaw ang mga karakter na parang nakataling puppet sa isang malinis at marangyang sala at silid-tulugan ng nag-iisang dalagang anak na si Isabel (Monique Azerreda). Sa likod ng kapanatagan ay ang nabubulok na pagkatao ng señor at kung paano ito humahawa sa pagkasariwa ng iba: si Isabel mismo, ang mga katulong na sina Miding (Glory Ann Nacional) at Oryang (Cindy Liper), at ang pobreng si Lemuel (Jordan Ladra).

Masyadong given ang metaphor na ginamit sa pagitan ng pag-embalsamo ng señor sa mga patay upang hindi ito mabulok at ang “pag-embalsamo” sa mga buhay upang ito ay tuluyang mabulok. Maliban dito, antithesis din ito na ang nakalipas ay hindi palaging bukal ng kapayakan, kapayapaan at kasiguraduhan, na kung susumahin ay mas masahol pa nga ang lagim sa loob ng Corintho kumpara sa mga balita sa kontemporaryong panahon. Hindi rin ito kailanman nagpugay sa pamilya bilang isang matibay na pundasyon sa isang komunidad. Ang ilaw ng tahanan ay pundido at ang haligi naman ay s’yang ugat mismo ng kalawang. Maging ang nakakabulag na kadalisayan ng pobreng si Lemuel ay hindi kasing sagrado ng mga kapos-palad na karakter sa mga teleserye o pelikula. S’ya ay lumaki sa hirap pero pinakitang mabilis masilaw sa posibleng pag-ahon. Ang kanyang moralidad ay mabilis lumiko mula sa pagnanais na mabigyan ng marangal na burol ang ina hanggang sa pagbebenta ng kaluluwa para sa pansariling retribusyon. Ang nag-iisang representasyon ng dakilang pag-ibig ni Miding ay hindi rin sapat upang makatawid sa liwanag, bagkos ay naging susi pa ito upang lalong lumapot ang kadiliman. Isa sanang tulay sa pagbabago si Oryang pero masyado itong mabilis mabasag, ‘singbilis ng kanyang pagkahumaling sa lalaki. Si Isabel lang ang natitirang puro at binigyang diin ang kanyang kalinisan bilang tagahukom sa dulo. Kung susuriin, hindi talaga balanse ang tama ng liwanag sa loob ng Corintho. Madilim ito hindi dahil sarado ang mga bintana kundi dahil mismo sa mga aninong gumagalaw sa loob.

Masasabi kong acting piece ang dula. Pinakamadugo ang mala-Vic Silayan na karakter ng señor. Buo itong naitawid ni Vince Tañada nang wala ni isang bahid ng punchline kamukha ng kanyang mga tauhan sa musical. Maging ang pagiging kikay ni Oryang ay nangangailangan ng shift mula sa pagkabukas nito sa usaping sex at ang pagkagulat nito sa kanyang nakita sa dulo. Kung mababawasan siguro ang pagka-high pitch ng karakter ni Miding at piniling tahakin ang atake na mas kontrolado subalit nasa ilalim ang kulo, mas nanamnamin ko ang kanyang bulkan na sumabog sa dulo. Nabasa ko rin nang pahapyaw ang script sa website mismo ng Palanca Awards at doon ko nalaman na may namumuong madness pala kay Isabel. Hindi ko masyadong napansin sa dula pero hinihingi ng script na magpapamalas ito ng takot, galit at paglampas sa ulirat bago dumilim ang entablado sa huling yugto.

Pagkatapos ng pagtatanghal, binuksan ang teatro para sa maikling Q&A kasama ang buong cast. Merong isang miyembro ng audience, isang estudyante, ang nagtanong kung ano raw ang back story ng señor. Nais n’yang malaman kung anu-ano ang kanyang pinaghuhugutan upang magkaroon ng ganoong antas ng kademonyohan. Tanong ko rin sana ito. Pinagtagni-tagni ko na lang na ang panahon na hinihingi ng dula ay turn of the century kung saan ang gobyerno ng Pilipinas ay wala pang sapat na tibay ng tuhod at ang kinabukasan ng bansa ay wala pa ni katiting na umaandap-andap na pag-asa. Malamang ay laganap ang pagkalasing sa kawalan ng pupuntahan at ang sikolohikal na estado ng mga Pilipino ay wala sa wisyo. Mas suwabe sana ang hinihinging characterization ng mga tauhan dito kung nasasalat ang ganitong demand ng kasaysayan sa napiling panahon ng dula. Maliban sa mga sinaunang kasuotan at mga salitang halos hindi na natin ginagamit (kamukha ng “tokador” at iba pa), walang malinaw na suhestiyon na nais nitong dalhin ang audience sa socio-political na estado ng bansa noon. Sa kabilang banda, puwede rin itong komentaryo na ang pagkaagnas, personal man o pangmalawakan, ay walang pinipiling panahon o lugar.

May kasabihan na “Huli man at magaling…” pero hindi ko na kukumpletuhin dahil hindi namn ako magaling. Medyo nakalimutan ko na ngang isulat ito at wala rin naman akong obligasyon na gumawa ng listahan. Nagkataon lang na kasalukuyan nang ipinapalabas ang “Norte, Hangganan ng Kasaysayan” sa Ayala Cinemas (March 11 sa Trinoma, March 18 sa Ayala Center – Cebu, March 25 naman sa Greenbelt 3 at March 31 sa Glorietta 4; lahat ay mag-uumpisa ng 6:30pm) at mukhang hudyat na rin ito na ma-imortalize (at least sa blog na ito) ang mga napusuan kong pelikulang Pinoy n’ung 2013. May ilan akong hindi napanood (sa bilang ko ay pumatak ng 29 o 30 mula sa total na 157 at hindi na ito masama) kabilang na ang “Burgos” (Joel Lamangan), “It Takes a Man and a Woman” (Cathy Garcia-Molina), “Juana C, the Movie” (Jade Castro), “Ang Maestra” (Joven Tan) na naabutan ko ang pinakahuling frame, “Bang Bang Alley” (Ely Buendia) at iba pang pelikula na naipalabas sa Robinsons Galleria.

Gusto ko ring i-single out ang ilang pelikula na hindi ko na maiisingit sa bente pero tingin ko ay kailangan ding mabanggit. Sa ngayon, apat lang ang nasa radar ko: Ang Huling Chacha ni Anita (Sigrid Bernardo),Puti (Mike Alcazaren),Kabisera (Borgy Torre) at Otso (Elwood Perez). Merong insight ang nauna tungkol sa kaibahan ni Anita kay Maximo Oliveros. Si Anita ay natuklasan lamang ang sarili nang unang beses itong umibig samantalang si Maximo ay alam na n'ya kung sino s'ya bago pa man dumating ang pulis. Maraming promise ang ikalawa at merong scientific explanation na B&W ang ating panaginip. 'Yun nga lang, hindi ako masyadong nakuha sa paggamit ng panaginip. May konting laylay ang ikatlo dahil medyo mapusyaw ang pagsabog sa dulo pero hinding hindi ko makakalimutan ang "Bato sa Buhangin" scene ni Joel Torre sa pelikula. Ang ikaapat naman ay isang patunay na marami pang asim si Elwood Perez.

Pero heto ang mga nakatawid:  

20. Salvi, Ang Pagpadayon (TM Malones) Wala pa akong napapanood na ganito ka-ambisyoso ang vision para sa isang pelikulang Pinoy, regional man o hindi, na tumatalakay sa post-apocalypse, sa kabila ng kakulangan ng budget. Dito ako napaisip kung ano bang meron sa Bacolod at tila rito yata nanggagaling ang mga direktor na merong “mata”: Peque Gallaga, Erik Matti at Richard Somes. Sa kabila ng visual treat, hindi nito nakalimutan ang humor na paminsan-minsan ay sumusulpot o ang kahusayan ng mga nagsiganap na isang hakbang lang sa hukay ay magiging katawa-tawa.  

19. Guerrilla is a Poet (Sari Dalena and Kiri Dalena) Gusto ko ang feel ng buong pelikula na para kang nasa isang tula, at ang kasabay na pakiramdam na isa itong documentary pero hindi naman. Gusto ko rin na hindi naghuhumiyaw ang mga artista rito na “Ako si Jose Maria Sison!” o “Ako si Corazon Aquino”, o maging ang bawat frame ay hindi humingi ng title card upang maiangkla ang hinihinging panahon. Kung tutuusin, ang subject ay nasa sa isang position na paulit-ulit na sumasalamin at nagtatanong sa accountability ng gobyerno pero hindi ito kailanman sumigaw nang nakatiklop ang kamao sa ere.  

18. Quick Change (Eduardo Roy, Jr.) Fascinating ang mga pelikula na bagama’t topical ay naghahatid sa ‘yo sa isang mundo na halos hindi masyadong pamilyar. Sa kaso ng “Quick Change”, dinala nito ang manonood sa mundo ng ilegal na cosmetic surgery at sa moralidad na nais nitong tanungin hindi mismo sa sekswalidad kung hindi sa kung hanggang saan ang lalim na kailangang hiwain upang ipuhunan ang panlabas na kaanyuan.

17. Debosyon (Alvin Yapan) Mabigat ang paratang dito ni Alvin Yapan na mas dakila ang debosyon ng mga engkanto sa tao kesa ang debosyon ng mga tao sa kinikilalang diyos. Sa kabila ng impresyon na kontrabida ang ilang diwata, hindi nito kailanman binitawan ang pananampalayata sa mga mortal kahit na nagbabago ito ng anyo, namamatay at merong ipinapanganak. Magandang salamin ito ng busilak na uri ng relihiyon, isang panata na higit pa sa itatagal ng sariling buhay.  

16. Babagwa (Jason Laxamana) Isa itong example ng categorically indie film na kayang tumawid at maaaring maabot ng pangkaraniwang viewer. Tumalakay ito sa pagbabalat-kayo bilang hanapbuhay at ang karampatang kapalit nito kapag bumaliktad na ang tinatawag na karma. Muli, isang revelation si Alex Medina rito, partikular sa isang eksena na kailangan n’yang gumawa ng transition bilang isang kriminal papunta sa pagiging biktima.

15. Ang Mundo sa Panahon ng Bakal (Mes de Guzman) Ang ikatlo sa trilogy ni Mes de Guzman ay tungkol sa partisipasyon natin sa mga ilegal na trabaho na may kinalaman sa mga elementong nasasaka sana nang libre. Isa itong statement sa maling pangangalakal at ang diretsahang kapalit ng anumang paglukso sa tinik. Mahirap kong makakalimutan ang isang eksena rito ng ama na tila walang katapusang naghahanap sa anak na hindi umuwi.  

14. Death March (Adolf Alix) Kung simulation lang ng pagkabagot, uhaw at pagod ang pag-uusapan, masasabi kong tagumpay ito. Akala ko ay magiging distraction ang artsy na production design pero naging mitsa pala ito ng kawalan ng saysay ng naturang martsa ng mga sundalo natin. Ang dulo ay pinalitan ng mga totoong puno at totoong daan upang magbukas naman sa kalayaan na hinahanap. Minsan lang ding magkasama-sama sa isang project ang ilan sa mahuhusay nating aktor: Sid Lucero, Kristoffer King, Jason Abalos, Sam Milby at marami pang iba.  

13. Boy Golden (Chito Roño) Nagmukhang Greek tragedy ang action film na ito. Siguro ay alam na ng sumulat na ang mga ganitong “film bio” ay kadalasang natatapos sa isang eksena kung saan mamamatay ang bidang kriminal. Hindi rin kumurap ang humor dito, mula sa a capella singing sa isang gun fight hanggang sa pagbunot ng buhok sa kilikili ni Gloria Sevilla. Sa kabilang banda, MMFF material pa rin ito. Star-studded, madaling sundan pero hindi kailanman nagkulang sa sustansya.  

12. La Ultima Pelicula (Raya Martin) Paano kung tama ang mga Mayan at nagtapos nga ang mundo noong 2012? Ito na siguro ang magiging ultimate documentary. Pero sino ang makakanood? Isang filmmaker ang tila nasa midlife crisis ang nangangamba habang isang katutubo (o isang local na nakasuot katutubo) ang kumurap sabay sabing napapagod na s’ya. Bonus: isang pagbisita sa museum.  

11. Kordero sa Dios (Keith Deligero) Inumpisahan ang pelikula sa isang narration na tila nagmumula sa Diyos dahil ang POV nito ay mula sa langit, pababa sa mga ulap at papuntang lupa. Sa lupa ay makikita naman natin ang pag-uumpugang bato sa pagitan ng mga anghel at mga demonyo na nakapaligid sa isang binatilyo. Magandang Bibliya ito sa makabagong panahon. O, maaari ring isang suhestiyon na hindi naman kailangan ang Bibliya dahil katulad ng rotonda sa Cebu, ang buhay ay bilog at hindi kailangan ng anumang kanto na pagsasabitan ng moralidad.  

10. Islands (Whammy Alcazaren) Tatlong timeline, tatlong hugis ng pag-iisa. Isang pre-historic ng pangungulila na walang ibang ginawa ang mangangaso kung hindi ang makipagtagisan ng buhay sa mga malalaking hayop. Isang futuristic na melancholia ng isang astronaut na walang ibang form of survival kung hindi ang mga alala ng nakalipas. Sa gitna ay isang matanda at balong ina na pilit itinutulak ng anak na mag-migrate. Inilaglag itong lahat sa pag-inject ng film on film na atake sa dulo, kasabay ng isang matamis na epilogue na antidote sa pag-iisa.  

9. Sana Dati (Jerrold Tarog) Ito na siguro ang pinaka-agresibo ang pananaw tungkol sa kung ano nga ba ang kahulugan ng kasal. Ito ba ay isang klase ng graduation sa isang napakahabang getting-to-know stage o isang simula upang tuluyang mahanap ang sarili? Hindi ko makakalimutan si Lovi Poe at ang kanyang atake sa isang babaeng malapit nang ikasal subalit nanatiling nagdadalawang-isip (o nagdadalawang-puso?).  

8. Ekstra (JeffreyJeturian) Bagama’t hindi pa ito ang definitive na gauge ng dedication ni Vilma Santos sa bugso ng indie, kuhang kuha naman ako ng tanong sa dulo. Sino nga ba ang namatay? Tanong ng mga nag-aabang sa teleserye. Tanong din ito ng bidang babae na kumakatawan sa mga manggagawa na ang puhunan ay higit pa sa sarili.  

7. Badil (Chito Roño) Sa lahat ng mga kasali sa Sineng Pambansa (All-Masters Edition), parang ito lang ang sobrang umangat sa inaasahan at sumabog sa mukha ng sinumang botante na nais ingatan ang kanyang boto. Halatang at ease ang direktor sa materyal dahil nasa dugo nito ang pagiging politiko. Pero hindi ito hardcore. Sa kabila ng tema, hindi nito kailanman binitawan ang pangkaraniwang manonood. Ang atake, sa totoo lang, ay maaari ring tumawid sa bakod ng isang suspense movie.  

6. Bukas na Lang Sapagkat Gabi Na (Jet Leyco) Mahirap panoorin ang umpisa. Napaka-eksperimental. Parang gusto n’yang salain ang manonood kung hanggang saan lang ang maaaring itagal (isang bagay na hindi ko naramdaman sa “ExPress”). Kapag lumampas ka rito, kapag lumampas ka sa VHS feel ng unang bahagi ng kuwento, isang ginto ang naghihintay.

 5. OTJ (Erik Matti) Wala akong matandaang pelikulang Pinoy nitong mga huling taon na naghikayat sa maraming non-believer upang tumangkilik at manood sa sinehan. Considering na ito ay may bahid pa ng Star Cinema o ang karamihan sa mga artista rito ay mga network talent. May sagot na sa maraming tanong kamukha ng “Kaya bang gumawa ng so-called mainstream ng isang pelikulang maaari ring pag-isipan?” o hindi kaya, “Meron pa bang hindi kayang gawin si Joel Torre?”

4. Ang Pagbabalat ng Ahas (Timmy Harn) Medyo eksperimental din ang atake sa materyal. Categorically ay comedy ito pero hindi ito ‘yung klase ng kiliti na tatabo sa takilya. Namimili ito ng kilikili. Sa ibabaw ay makikita natin ang reference ng taong ahas sa isang tabloid story n’ung early 90’s. Sa ilalim naman ay isang pagsisiyasat kung paano naaagnas ang isang pamilya bilang isang institusyon.  

3. Dukit (Armando Lao) Maraming naukit dito. Una, litaw na litaw ang kapasidad ni Bing Lao bilng filmmaker. Nakikita n’ya nang buo mula sa malayo ang patsi-patsing component ng materyal tungkol sa isang Christian movie na hindi kailanman nagsusumigaw na relihiyoso ito. Found story rin ito ng isang alagad ng sining kung saan ang subject ay s’ya ring pangunahing aktor. At hindi ako mahihiyang aminin na maraming beses akong pinaiyak ng pelikula.  

2. Norte, Hangganan ng Kasaysayan (Lav Diaz) Dito ko naramdaman nang todo ang sinasabing organic filmmaking ng direktor. Bagama’t tumahak ito ng apat na oras na running time, ramdam pa rin ang presensya ng scriptwriter (Rody Vera). Ito na rin siguro ang pinakamalapit na reimagining ng “Crime and Punishment” ni Dostoyevski. Ang huling oras ay nakalaan sa isang pagkasukol ng main protagonist (Sid Lucero) upang maintindihan ang kanyang bersyon ng hustisya.  

1. Iskalawags (Keith Deligero) May sariling beat at feel ang pelikula na para kang ipinaghehele sa tila makatang pananariwa ng kabataan sa Cebu. Maraming beses akong kinuwelyuhan dito. Parang ako mismo ang kinakausap ng filmmaker. Ang isang montage ng mga batang nanghuhuli ng mga maliliit na alimango sa dalampasigan ay parang on the spot akong ibinalik sa aking batang sarili. At meron pang VHS watching sa friendly neighborhood. Meron ding Jeric Raval. Higit sa lahat, ang nakaka-mindfuck na banggaan ng reyalidad at pelikula sa dulo. Lumabas ang narrator sa kontemporaryong panahon upang ipaalala na may mga bagay na hinding hindi na mababalikan.

Mahigit isang buwan yata akong diyeta sa pelikula bago umapak sa CCP para sa taunang festival na ‘to. Well, nabasag lang noong pinanood ko ‘yung “Like Father, Like Son” (Hirokazu Koreeda, 2013) sa eroplano noong isang araw, habang bumabaybay sa isang matagtag na bahagi ng biyahe dahil sinasalubong daw ang isang bagyo, sabi ng piloto. Kinakabahan ako at naiiyak nang magkasabay. Noon na lang yata ako nakaranas ng ganoon ka-ekstensibong turbulence (ang huling natatandaan ko ay noong 2003 pa). At hindi masama ang pelikula (character study na idinaan sa father and son relationshiop) upang paiyakin ako habang pasulpot-sulpot ang kaba. Noong lumapag nang matiwasay ang eroplano, ang una kong naisip, “Putsa, makakapag-Cinemalaya pala ako!” Alas-5 ng hapon pa lang ay nasa tagiliran na ako ng CCP. Umaambon. Mahaba na ang pila sa dalawang butas ng box office sa ibaba at may ilang press at patron na rin sa lobby ng Main Theater. Sa unang pagkakataon, ipinasok sa loob ng Tanghalang Nicanor Abelardo ang opening salvo ng festival. At mukhang wala akong kawala kundi panoorin ang ceremony bago isalang ang opening film. Iniiwasan ko kasi ‘yung mga trailer kapag ‘pinapakilala na ang mga kalahok. Mas maayos ang flow. Hindi magulo ang traffic ng mga manonood na dati-rati ay pinaghalong pumipila para sa opening film at nanonood ng recognition.

Anyway….  

DOCUMENTED (Jose Antonio Vargas) Maraming ginawang impression ‘yung docu tungkol sa isang illegal, este, undocumented immigrant (si Jose Antonio Vargas mismo) na patuloy na nakikibaka sa kanyang papeles. ‘Yong balls ng subject eh mala-Michael Moore ang dating sa akin. May isang eksena rito kasama ang presidentiable na si Mitt Romney at ilang bigatin sa mundo ng newscast sa US. Nandoon ‘yong tahasang pagtulay n’ya sa alambre at ang maaaring kapalit nitong deportation. Sa aspetong ito ng katapangan, hindi lang bilang isang kababayan o isang Asyano na madalas na ma-stereotype na tahimik at mapagkimkim, kundi nabibilang sa minority, humanga ako sa subject. Sa kabilang banda, lumihis bigla ang docu sa isang avenue kung saan tinumbok naman ang isang literal at figurative na distant relationship ng anak sa US at kanyang ina sa Pilipinas at ang kanilang hindi pagkikita sa loob ng mahigit 20 taon. Naisip ko, dalawang buwan ko nga lang hindi nakita ang nanay ko, malaking bagay na. Paano pa kaya ang dalawang dekada? Dito umusbong ang puso ng docu na hindi ko nakita sa mga ginawa ni Michael Moore. At nanganak ito nang nanganak hanggang nasukol ako sa ilang eksena at nasundot. Kung tutuusin, wala akong masyadong makitang aspeto sa docu na lutang ang pagka-Pilipino ng materyal maliban na lang na Pilipino talaga si Jose Antonio Vargas at nasa Pilipinas ang kanyang ina. O, ‘yung fascination ng subject na lumiko sa pagpapaigting ng drama (may mga eksenang ‘pinapakitang nagbe-breakdown scene s’ya o nagpupumigil umiyak) bilang isang bansa tayo ng melodrama at teleserye. Ang lahat ay sumisipol sa kanyang pagiging Amerikano, ang kanyang kontribusyon sa kapwa Amerikano at sa ikakaaliwalas ng mga batas na sasaklaw sa mga Amerikano. Maaari ngang walang katumbas na prestige ang pag-uwi sa bansa kung mamamasukan, halimbawa, sa ABS-CBN o GMA, pero sa dulo ay serbisyo pa rin naman ito sa kapwa kasabay ng pagkakataong makapiling ang sariling ina at mahanap pa ang sarili. Lumabas ako sa sinehan na nagtatanong kung bakit ba hindi na lang s’ya umuwi. At mukhang ang sagot dito ay dahil ayaw n’yang sumuko sa laban na kanyang sinimulan. Maliban sa mga borloloy ng mga inilatag nito tungkol sa usapin sa human rights at immigration, lumalabas na ang sentro ng docu ay isang character study ng katapangan, hindi matanggihang koneksyon ng anak sa ina at patuloy na pagsiyasat sa kaakohan.

Ilang note sa ikalawang araw:

ANI: GAWAD CCP 2013 ANIMATION AND EXPERIMENTAL WINNERS Ito ulit ‘yung pagkakataon na makahabol sa mga animation at experimental films na hindi ko napanood noong isang taon (sa layo ng UPFI, halimbawa, at ang mga schedule nila na hindi masyadong friendly sa mga nagtatrabaho ng 8-to-5 sa Makati o Taguig). O, puwede ring gusto ko lang din talagang sulitin ang festival pass. Pero masaya ang line-up. Napanood ko na ang “iNay” (Carl Papa, na isang masugid na Cinemalaya patron) at hindi pa rin nagbabago ang kurot na ginawa nito. Siguro medyo biased kung sasabihin kong alam ko ang pinaghuhugutan ng director at ito primarily ang rason kung bakit ko nagustuhan ang pelikula. Sa kabilang banda, ang medyo extensive na animation na ‘pinakita ng “Milky Boy” (Arnold Arre) ay kasalungat naman pagdating sa bigat (o gaan) ng tema. Tungkol ito sa isang loser na nais kumawala sa isang loser na character. May konting pahapyaw sa mito ng pagiging superhero na nakasalang sa mala-Star Cinema na formula. At umobra sa akin ang concoction na ganito. Bittersweet naman ang “Ang Tala” (Arlei Dormiendo) at striking ang mga imahe ng “Ang Libingan ng mga Pantas ng Perya” (Joyen Santos).

ASINTADO (Luisito Ignacio) Na-turn off ako sa speech pa lang ng direktor sa introduction nito para sa pelikula. Sabi n’ya (hindi eksaktong salita), “Hindi ako makapaniwala na sa halagang P3.5M ay makakagawa ka na ng isang obra. At ang obra na ito ay ang Asintado”. Una, hindi obra ang pelikula para sa akin. Ayoko nang mag-focus sa kung ano dapat ang feel o vision ng isang Cinemalaya entry pero sabihin na lang natin na ang isang makatotohanang materyal ay kinakailangan ng isang makatotohanang perspektibo (though inaamin ko na masyado itong relative at demanding pakinggan). Bakit nakakairita sa lahat ng eksena si Rochelle Pangilinan dito? Bakit maraming manang (tiya, ina, kamag-anak siguro) sa bahay ni Gabby Eigenmann? Sila ba ang mga producer ng pelikula? Sa unang sampung minuto pa lang, asintado na ang itatakbo ng materyal. Pero promising ang umpisa sa pagiging talky ng mga nakatira sa purok (mga tsismisan at iba pa) at bumabad ang camera sa mga ganitong eksena. Hindi masama. Nag-umpisa lang dumating ang delubyo nang nararamdaman mo nang nagaganap na ang premonition na nakita mo sa unang sampung minuto. At hindi nga nagkamali. Ang masama rito ay ubod ng sama. Ang mabuti, ubod ng buti. Klaro naman ang limitasyon. Sana man lang ay ginawang interesante and dina-drive nitong denouement.

SEARCHING OELLA (Jonah Añonuevo Lim) Lost ako sa pelikulang ito na attributed sa Mapua Institute of Technology. Mabuti na lang at isang oras lang ang itinagal. Wala na munang kwestiyon sa kakulangan nito sa aspetong teknikal kahit na maraming student film na kasado ang mataas na standard sa cinematography, sound at iba pa. Ayos lang din sa akin na meron itong mga twist sa dulo at isa pang twist pagkatapos nito. Wala ring kaso sa akin kahit na mababaw ang research sa retrograde amnesia. Ang pinakaayaw ko ay ‘yung paggamit ng fluidity ng sexuality bilang isang resolution na happy ending, na para bang ang pinakamabigat na nangyari sa lead character ay ang paninibago sa kanyang kasarian at ang pinakalunas dito ay Biblical pa rin at ayon sa nakasanayan ng society.

HUSTISYA (Joel Lamangan) Surprise, surprise! Napaka-rare para sa isang Lamangan film na ang naaalala kong eksena ay ‘yong mga tahimik at wala lang, hindi ang mga pasabog na breakdown scene at histrionics. Oo, meron pa ring eksena (murder scene, last frame, etc.) na tipong ire-rave ng FAP o FAMAS (kesa YCC o Urian, halimbawa) pero mas nakakarami ang kasalungat nito. Ang mga paglalakad ni Nora sa mga kalye ng Maynila ay isang indikasyon kung gaano s’ya nagbe-blend bilang isang pangkaraniwang ale. At may gusto itong sabihin tungkol sa pilosopiya ng pelikula. Ang karakter na si Biring ay nabubuhay sa paga-outwit sa kabulukan ng Pilipinas. ‘Pinapakitang nasusuhulan n’ya ang opresyon sa ilang pagkakataon pero ang lahat ng mabubuting bagay ay may hangganan. Ang gown ni Nora sa gabi ng premiere ay kalahating puti at kalahating itim. Tila naisip na ng kanyang stylist ang karampatang suot para sa pelikulang tumatalakay sa pagtitinikiling sa kabutihan at kasamaan. Ang Ricky Lee na nakita ko rito at malakas maka-reverse psychology. Hindi na ito tahasang pumapatungkol sa kaapihan. Parang tumanggap s’ya rito ng pagkatalo sa sistema at tiningnan na lang ang society nang may pagsuko (o para sa iba, maturity). Pero may pagsuko nga ba? Ang halakhak ni Nora sa isang hindi makakalimutang eksena ay halakhak ng comfort o pagiging at home sa isang panig ng kulay. Convenient na s’ya sa pagkabulok. At dito ako nagkaroon ng discomfort bilang isang manonood. Without being too preachy, nakapaglatag ito ng reflection na sa tingin ko ay mananatiling napapanahon. Ito na siguro ang Joel Lamangan film na pinag-isip ako. Naroon pa rin ang mga signature na decision n’ya kung paano ie-execute ang eksena pero naaliw ako na parang nag-level up s’ya rito. Pati ‘yung ibang teknikal, naalagaan. Pati ang treatment n’ya kay Nora, light lang at punung puno ng kampante na hindi kailangan ng isang mahusay na aktres sa pelikula ang sigawan at iyakan.